Marketing Your Company With Voice Overs

Marketing Your Company With Voice Overs

Connecting with your target market is the primary purpose of your advertising campaign, but discovering which channels will work is often a bit of a crap shoot. Now that webinars, online advertising, and podcasting are opening new channels of communication, more companies are working on slogans and messages to increase the presence of their brand. Television and radio advertising still offer a lot benefits, and each and every one of these sales and marketing channels are made better with the use of a voice over.

Adding voice overs to your marketing strategy helps to differentiate your brand and create a unique message. Whether you're trying to persuade your customers to purchase something, present new information, or just entertain an audience, voice overs can deliver your presentation in a unique way. Effectively delivering of you message assists in creating a powerful presence for your business; consider how often a jingle, slogan, or just a single sentence can become a part of pop culture. Having the right voice behind your message can definitely "pump or dump" your marketing campaign.

The 1st item to consider with voice overs is what your target market looks like. Consider demographics like age, ethnicity, and location. If you are selling to clients in the South, for example, you might want to choose voice talent and marketing themes with key elements of Southern culture and a Southern accent. When your clientèle can resonate with the voice and message, they are much more likely to remember the slogan, message, and more importantly, your enterprise.

The second thing to consider is how to hire the right voice over talent. Voice over artists can be represented by an agent, or they might have developed their own web pages and online profile. Some voice artist directories can also assist you to focus your quest; these can be searched by keyword, age, type, and background so you can locate a strong match with less legwork involved. If you decide to use a voice over talent agent, you may be paying a fee for services. Never the less, the agent can help you to track down a professional voice over artist with experience in the field, and also a good list of references.

The third item to consider is how long you will need to contract your voice over talent for. If you're developing a selling strategy that includes various marketing messages and promotions for extended periods of time, you'll need to develop a contract with your talent. If you don't want to keep switching voice artists and destroy the true "voice" of your image, consider how you can negotiate payment for the long-term, and plan on hiring the talent for more than just one campaign at a time. In many cases, fees are negotiable, and you can look for current rates online in order to devise a compelling offer.

Voice overs are an excellent way to boost your image and extend a more professional image with your marketing campaign. From radio-advertising to podcasts, the voice over play a essential role in conveying the right communication to your buyers.

 

Marketing Your Company With Voice Overs

Marketing Your Company With Voice Overs

Connecting with your target market is the primary purpose of your advertising campaign, but discovering which channels will work is often a bit of a crap shoot. Now that webinars, online advertising, and podcasting are opening new channels of communication, more companies are working on slogans and messages to increase the presence of their brand. Television and radio advertising still offer a lot benefits, and each and every one of these sales and marketing channels are made better with the use of a voice over.

Adding voice overs to your marketing strategy helps to differentiate your brand and create a unique message. Whether you're trying to persuade your customers to purchase something, present new information, or just entertain an audience, voice overs can deliver your presentation in a unique way. Effectively delivering of you message assists in creating a powerful presence for your business; consider how often a jingle, slogan, or just a single sentence can become a part of pop culture. Having the right voice behind your message can definitely "pump or dump" your marketing campaign.

The 1st item to consider with voice overs is what your target market looks like. Consider demographics like age, ethnicity, and location. If you are selling to clients in the South, for example, you might want to choose voice talent and marketing themes with key elements of Southern culture and a Southern accent. When your clientèle can resonate with the voice and message, they are much more likely to remember the slogan, message, and more importantly, your enterprise.

The second thing to consider is how to hire the right voice over talent. Voice over artists can be represented by an agent, or they might have developed their own web pages and online profile. Some voice artist directories can also assist you to focus your quest; these can be searched by keyword, age, type, and background so you can locate a strong match with less legwork involved. If you decide to use a voice over talent agent, you may be paying a fee for services. Never the less, the agent can help you to track down a professional voice over artist with experience in the field, and also a good list of references.

The third item to consider is how long you will need to contract your voice over talent for. If you're developing a selling strategy that includes various marketing messages and promotions for extended periods of time, you'll need to develop a contract with your talent. If you don't want to keep switching voice artists and destroy the true "voice" of your image, consider how you can negotiate payment for the long-term, and plan on hiring the talent for more than just one campaign at a time. In many cases, fees are negotiable, and you can look for current rates online in order to devise a compelling offer.

Voice overs are an excellent way to boost your image and extend a more professional image with your marketing campaign. From radio-advertising to podcasts, the voice over play a essential role in conveying the right communication to your buyers.

 

Use Voice Over Talent To Tell The World What You Want It To Hear

Use Voice Over Talent To Tell The World What You Want It To Hear

The work of voice talent is ubiquitous in the modern world. In fact, your world is filled with it, and you probably don't even realize it. Or at least you didn't before you started planning to hire one of them. If you're wondering why you never thought about voice over artists before, it's because you are not supposed to. One of the most interesting things about being voice talent is the ability to get someone's attention while simultaneously diverting their attention from yourself to the product being marketed. That might sound a bit odd when you start to actually think about it, doesn't it? If you try to create these results yourself, you are only going to end up drawing the listener's attention to you and away from your service, which ain't very good. That's the primary reason you should hire a professional voice artist to do the job for you.

Consider the large number of places that voice overs show up, and that is after considering television promotions and jingles. But you can use voice-over artists to announce your special event or your business's website. Heck, you can even use a voice-actor to broadcast information about your personal website if you want it out there badly enough. Many people those kinds of projects for themselves. Perhaps it's because they do not consider them as important enough to hire an actor. In that case, why are they bothering with it at all? If it's worth your effort, it is worth doing right.

For instance, if you want to put together an audio book, don't even think about voicing it yourself - unless, of course, you've got a professional-grade voice. And most people simply don't. Then you have corporate and educational videos, which are very helpful and can be highly lucrative - if done properly. If you have a good script, and people enjoy listening to the actor, then you have something that can bring you some success. But if people can't stand listening to the voice for one reason or another, then your message is in trouble.

"I'm talking to people with this voice all the time!" you may protest. That may be true, but people can tolerate a lot more in person than they will forgive you for on a recording. And are people paying to actually to listen to you talk at this point? Probably not. If they are, then don't bother reading any further. This article isn't for you.

You could be of the opinion that hiring an amateur or doing it yourself will save you cash. At the outset, yes, but if this is a money-making venture, it will probably cost you more money in the end. Sounding silly can cost you the respect of the people you're attempting to impress. People are more apt to spend their money with people who give them the impression that they know what they're doing. If they see you doing a terrible job in a voice over, as so many wannabes do, then they're going to have second thoughts about ever doing business with you.

 

Use Voice Over Talent To Tell The World What You Want It To Hear

Use Voice Over Talent To Tell The World What You Want It To Hear

The work of voice talent is ubiquitous in the modern world. In fact, your world is filled with it, and you probably don't even realize it. Or at least you didn't before you started planning to hire one of them. If you're wondering why you never thought about voice over artists before, it's because you are not supposed to. One of the most interesting things about being voice talent is the ability to get someone's attention while simultaneously diverting their attention from yourself to the product being marketed. That might sound a bit odd when you start to actually think about it, doesn't it? If you try to create these results yourself, you are only going to end up drawing the listener's attention to you and away from your service, which ain't very good. That's the primary reason you should hire a professional voice artist to do the job for you.

Consider the large number of places that voice overs show up, and that is after considering television promotions and jingles. But you can use voice-over artists to announce your special event or your business's website. Heck, you can even use a voice-actor to broadcast information about your personal website if you want it out there badly enough. Many people those kinds of projects for themselves. Perhaps it's because they do not consider them as important enough to hire an actor. In that case, why are they bothering with it at all? If it's worth your effort, it is worth doing right.

For instance, if you want to put together an audio book, don't even think about voicing it yourself - unless, of course, you've got a professional-grade voice. And most people simply don't. Then you have corporate and educational videos, which are very helpful and can be highly lucrative - if done properly. If you have a good script, and people enjoy listening to the actor, then you have something that can bring you some success. But if people can't stand listening to the voice for one reason or another, then your message is in trouble.

"I'm talking to people with this voice all the time!" you may protest. That may be true, but people can tolerate a lot more in person than they will forgive you for on a recording. And are people paying to actually to listen to you talk at this point? Probably not. If they are, then don't bother reading any further. This article isn't for you.

You could be of the opinion that hiring an amateur or doing it yourself will save you cash. At the outset, yes, but if this is a money-making venture, it will probably cost you more money in the end. Sounding silly can cost you the respect of the people you're attempting to impress. People are more apt to spend their money with people who give them the impression that they know what they're doing. If they see you doing a terrible job in a voice over, as so many wannabes do, then they're going to have second thoughts about ever doing business with you.

 

Voice Overs in the Web-Based World of Today

Voice Overs in the Web-Based World of Today

In today's fast-paced world of internet communication it can be easy to forget about the former success of "old-fashioned" advertising. Today, marketing is driven by e-mail, websites, and blogs; such as, podcast and screencasting, and multimedia on the web. This means your business needs a marketing strategy that includes voice over artists, creative photography, and videos.

Before T.V. and the internet, the world turned on the radio to get their daily news and commercials. Voice over talent was in high demand back then since many businesses turned to radio to promote and advertise their products. By the time T.V. arrived, everyone was already familiar with 'hearing' messages and sales pitches; the T.V. took this to a whole new level with images and even more sound.

Flash forward fifty years and people are turning to a new medium for information and entertainment; the world wide web has become one of the technological forerunners for marketing and advertising, and prompts many people to effectively read sales letters and pitches instead of listening to them. However, this is rapidly evolving with the development of podcasting, online videos, and other multimedia across the web.

Now that podcasting and blogging are ubiquitous, your company needs a high-impact message that impresses listeners and visitors so they can remember your brand for the long-term. The same effect that radio ads had on the masses in the 1050's is returning full swing with internet advertising, video commercials, and podcasting. Voice over actors and actresses now play an important role in delivering your company's marketing message, slogan, and can even elevate your brand. Hiring the right voice over talent (with the support of a voice over agent) is a positive approach to creating advertisement and attract new customers today.

Voice talent can be applied to little commercials, introducing products on a web page, podcasting, or making a radio ad. If you're thinking about producing a commercial for T.V., you will need a voice over actor to perform the script so it is professional and creates the type of result you need.

For businesses that want a competitive edge on the web - voice overs are becoming more and more crucial to their success. Musical narrations, songs and jingles can still have a strong impact on visitors and potential customers, and are necessary when you're using radio advertising as a part of your marketing plan. Introducing voice overs into your advertising helps to enhance your brand, create an identity, and even build stronger relationships with potential customers.

Print advertising may have less impact as more people turn to audio and video on the web. Why invest your marketing resources in an area where only a few people arepaying attention? Audio and video segments that are produced with a voice artist can produce the result you need to make your advertising message soar above from your competitors.

 

Voice Overs in the Web-Based World of Today

Voice Overs in the Web-Based World of Today

In today's fast-paced world of internet communication it can be easy to forget about the former success of "old-fashioned" advertising. Today, marketing is driven by e-mail, websites, and blogs; such as, podcast and screencasting, and multimedia on the web. This means your business needs a marketing strategy that includes voice over artists, creative photography, and videos.

Before T.V. and the internet, the world turned on the radio to get their daily news and commercials. Voice over talent was in high demand back then since many businesses turned to radio to promote and advertise their products. By the time T.V. arrived, everyone was already familiar with 'hearing' messages and sales pitches; the T.V. took this to a whole new level with images and even more sound.

Flash forward fifty years and people are turning to a new medium for information and entertainment; the world wide web has become one of the technological forerunners for marketing and advertising, and prompts many people to effectively read sales letters and pitches instead of listening to them. However, this is rapidly evolving with the development of podcasting, online videos, and other multimedia across the web.

Now that podcasting and blogging are ubiquitous, your company needs a high-impact message that impresses listeners and visitors so they can remember your brand for the long-term. The same effect that radio ads had on the masses in the 1050's is returning full swing with internet advertising, video commercials, and podcasting. Voice over actors and actresses now play an important role in delivering your company's marketing message, slogan, and can even elevate your brand. Hiring the right voice over talent (with the support of a voice over agent) is a positive approach to creating advertisement and attract new customers today.

Voice talent can be applied to little commercials, introducing products on a web page, podcasting, or making a radio ad. If you're thinking about producing a commercial for T.V., you will need a voice over actor to perform the script so it is professional and creates the type of result you need.

For businesses that want a competitive edge on the web - voice overs are becoming more and more crucial to their success. Musical narrations, songs and jingles can still have a strong impact on visitors and potential customers, and are necessary when you're using radio advertising as a part of your marketing plan. Introducing voice overs into your advertising helps to enhance your brand, create an identity, and even build stronger relationships with potential customers.

Print advertising may have less impact as more people turn to audio and video on the web. Why invest your marketing resources in an area where only a few people arepaying attention? Audio and video segments that are produced with a voice artist can produce the result you need to make your advertising message soar above from your competitors.

 

VoiceActing Video 2

VoiceActing Video 2

Voice Acting Contest at TOY CON

Voice Acting Contest at TOY CON

GNN TALK NEWS With the VoiceMaster and Raypaks

GNN TALK NEWS With the VoiceMaster and Raypaks

VoiceActing Video

VoiceActing Video

VoiceActing Video

VoiceActing Video

Voice Acting Contest at TOY CON 2

Voice Acting Contest at TOY CON 2

One Piece Seiyuu at the Tokyo Anime Fair

visit www.sosbrigadeblog.wordpress.com for more infos
This is a short video taken from the Tokyo Anime Fair 2008 at the Toei stand (sorry,unfortunately it was impossible to film more of it,just too many people,but please enjoy it nethertheless....)

One Piece Seiyuu at the Tokyo Anime Fair

visit www.sosbrigadeblog.wordpress.com for more infos
This is a short video taken from the Tokyo Anime Fair 2008 at the Toei stand (sorry,unfortunately it was impossible to film more of it,just too many people,but please enjoy it nethertheless....)

Dubber's Cut - Ultraman Cosmos

Another Ultraman Series!.. Meet the Dubbers!!!

Dubber's Cut - Ultraman Cosmos

Another Ultraman Series!.. Meet the Dubbers!!!

Dubber's Cut - Kekkaishi

Meet the Dubbers & Dubbing Director of Kekkaishi!!!

Dubber's Cut - Kekkaishi

Meet the Dubbers & Dubbing Director of Kekkaishi!!!

Bill Gates: Looking Back, Moving Ahead - Part 2

See a video looking back on Gates' career at Microsoft and comments from Steve Ballmer, Ray Ozzie and Craig Mundie on the future of the company.

Bill Gates: Looking Back, Moving Ahead - Part 2

See a video looking back on Gates' career at Microsoft and comments from Steve Ballmer, Ray Ozzie and Craig Mundie on the future of the company.

Bill Gates: Looking Back, Moving Ahead - Part 1

See a video looking back on Gates' career at Microsoft and comments from Steve Ballmer, Ray Ozzie and Craig Mundie on the future of the company.

Bill Gates: Looking Back, Moving Ahead - Part 1

See a video looking back on Gates' career at Microsoft and comments from Steve Ballmer, Ray Ozzie and Craig Mundie on the future of the company.

fil negosyo

fil negosyo

MANGAHOLIX

MANGAHOLIX

WORLD OF FUN VIDEOKE IDOL 2008

WORLD OF FUN VIDEOKE IDOL 2008

Paano po ba ang Boses Papel?

Paano po ba ang Boses Papel? 1
Ab s t r a k
Hindi maikakailang napakapopular ngayon ng mga dubbed na programa.
Makakapanood ka ng cartoons o kaya naman ay telenovelang isinalin sa wikang Filipino
sa umaga, hapon at maging sa gabi. Kaugnay nito, minarapat naming saliksikin kung
paano muling nalilikha ang mga imahe ng mga tauhan sa ganitong mga banyagang
programa sa pamamagitan ng dubbing at pagsasalin. Bukod dito, pinag-aralan din namin
kung paano ito tinitignan ng mga manonood dahil naniniwala kami na isa sa mga dahilan
ng pagdagsa ng mga ganitong mga programa ay ang pagtanggap ng mga manonood sa
ganitong klase ng karakterisasyon.
Semiotika, teorya ng akomodasyon at dramatismo ang mga pangunahing teoryang
gumabay sa aming pag-aaral. Mula sa mga ito, itinuturing namin ang boses at salin na
dayalogo bilang mga instrumento para sa representasyon ng mga tauhang dinadub sa
wikang Filipino.
Panayam, obserbasyon at pagsusuring tekstwal ang mga metodolohiyang ginamit
sa pangangalap ng mga impormasyon. Sumangguni kami sa mga direktor, tagasalin at
dubber ng mga dubbed na programa, mga manonood at maging sa ilang eksperto sa
larangan ng komunikasyon.
Paano po ba ang Boses Papel? 2
Mula sa aming mga nakuhang datos, may kanya-kanyang papel ang bawat aktor
sa likod ng dubbing. Bukod dito, may mga bagay silang dapat isaalang-alang sa proseso
ng dubbing – mula sa pagpili ng boses hanggang sa pamimili ng salita at pagbato ng mga
linya. Pangunahin sa mga ito ang uri na materyal (cartoons o telenovela) at grupo ng mga
manonood. Mahalaga rin ang elemento ng synching upang lumabas na tila totoong
nagsasalita sa Filipino ang mga banyagang tauhang napapanood natin. Mula rin sa
prosesong ito, napag-alaman naming malaki ang ambag ng boses, emosyon at salin na
dayalogo sa karakterisasyon ng mga tauhan.
Bukod dito, aktibong binabasa ng mga manonood ang ganitong klase ng
karakerisasyon dahil mayroon siyang mga inaasahan mula sa boses at klase ng dayalogo
ng mga tauhan sa pinanonood niyang banyagang programa.
Gayunpaman, masasabing may ambag ang dubbing sa wikang Filipino dahil sa
nagagamit ito ng husto at natutunan natin ang kultura ng iba sa pamamagitan ng sarili
nating wika.
Paano po ba ang Boses Papel? 3
Pa n i m u l a
Si Dao Ming Sz at Kanyang mga Pagkakakilanlan
“Kung lahat nadadaan sa sori, para saan pa ang mga parak…” Kung hardcore
Meteor Garden fan ka, malamang alam na alam mo ang linyang nabanggit. Naging tatak
na ng tauhang si Dao Ming Sz ang pamosong linya, bukod sa kanyang tinataglay na
pineapple hairstyle.
At kung talagang tunay ka’ng sumusubaybay ng Meteor Garden, maiintindihan
mo kung bakit si Sz lamang ang tanging tauhan sa programa ang makapagbibigay ng
hustisya sa naturang linya. Ang linyang ito ay sumasalamin ng kanyang ‘kaastigan’
bilang lider ng F4. Ang mga salitang iyon ay kanya sapagka’t ang linya mismo ay may
karakter at ang karakter ay siya.
Ang Boses, Pamamaraan ng Pananalita at Wika
Bagama’t maaari namang salitain ang naturang linya ng ibang tao, hindi na ito
katulad ng pagtanggap natin sa kung paano ito sinasabi ni Dao. Ayon nga kay Buller at
Burgoon (1986), ang isang indibidwal ay may inaasahan ukol sa paraan ng pagbigkas at
boses ng ibang tao, at sa pagkakataong ang ekspektasyon na ito ay hindi natugunan,
maaaring magkakaroon ng pagbabago sa pagtanggap ng tinurang mensahe ng nasabing
indibidwal.
Paano po ba ang Boses Papel? 4
Ang boses bilang elemento sa pagbuo ng karakter ng isang indibidwal ay malaki
ang naitutulong sa paglikha ng imahe ng naturang indibidwal. Maituturing itong bahagi
na ng marka o kung di man, ay nagiging istiryotipikal nang katangian ng isang
indibidwal. Sa kaso ng dubbing at pagsasalin, ang pagbabagay o pag-aangkop ng boses sa
personalidad ng karakter ay manipestasyon ng kahalagahan ng boses.
Tulad ng boses, ang wika ay isa ring mahalagang salik na nakatutulong sa muling
paglikha ng imahe ng isang karakter. Ang katangian ng wika, kasama na dito ang paraan
ng paggamit ng mga salita at paglalangkap sa konteksto ay nakatutulong sa pagbuo ng
daloy sa isang komunikasyon. Ang uri ng wikang ginagamit ay nababatay lalo’t higit sa
pinag-aalayang manonood ng tagapaglikha ng teksto.
Ang Eksena sa Pilipinas
Bukod kay Dao at sa Meteor Garden, mapapansin ang pagdagsa ng napakaraming
dubbed na programa sa telebisyon. Katunayan, araw-araw na napapanood ang mga
angkat na programang ito. Nasa susunod na pahina ang talaan ng iskedyul ng
pagpapalabas ng mga dubbed na programa. Sumangguni sa Talaan 1.
Paano po ba ang Boses Papel? 5
Talaan 1. Iskedyul ng mga Programa sa ABS-CBN at GMA
ORAS LUNES – BIYERNES SABADO LINGGO
7:30 am Monster Rancher
8:00 am Rave Virtual Fighter
8:30 am Paulina Digimon Magic Knight
Rayearth
9:00 am Dora, the Explorer Eddie McDowd
9:30 am Angie Girl
Katri, ang..Pastol
Incredible Story Heavy Gear
10:00 am Trapp Family Singers
Rosalinda
Super Yoyo Stuart Little
10:30 am
11:30 am Daniela
Tabatina
Meteor Garden Rewind
Tabatina
12:00 noon
Meteor Garden
Rewind
Lavender Rewind
12:30
2:30 pm Gata Salvaje
3:00 pm Altagracia
Beautiful Days
3:30 pm Por Ti
Secretly in Love
4:00 pm Paloma
Love Talks
4:30 pm Project Arm
Baki, the Grappler
Zoids
5:00 pm Yugi-Oh Duel
My Love, Cindy
5:30 pm Meteor Garden 2
Marmalade Boys
6:00 pm Meteor Garden 2
8:00 pm Endless Love
(Sanggunian: The Philippine Star, October 8,11, 12, 2003)
Paano po ba ang Boses Papel? 6
Patunay lamang ang inilahad na datos kung paano pinangingibabawan ng mga
angkat na programa ang industriya ng telebisyon sa kasalukuyan. Nangangahulugan din
ito ng mataas na lebel ng pagkunsumo ng mga manonood dahil napapanatili ang mga ito
sa ere. Kung sa gayon karamihan sa mga ito’y sinusuportahan ng mga manonood.
Maikling Kasaysayan ng Pagdating ng mga Telenovela at Cartoons sa Bansa
Hindi na bago ang industriya ng dubbing at pagsasalin. Magugunitang nagsimula
sa RPN-9, sa programang La Traidora, ang kauna-unahang telenovela na isinalin wika sa
Filipino (Puno, 1997). Sinundan ito ng penomenal na pagsikat ng MariMar noong 1996.
Kahit ang napakalaking istasyon na ABS-CBN ay tinalo ng naturang programa sa usapin
ng ratings at malaki ang inakyat nitong kita sa prodyuser (Tauro: 2002).
Nagbigay-daan ito sa pagdami ng iba-ibang telenovelas tulad ng Maria La del
Barrio at Rosalinda. Ang mga ito ay isinalin upang maunawaan ng mas maraming tao at
dahil sa pagsikat ng mga ito, maraming mga pag-aaral na ginawa upang matukoy ang
mga dahilan sa pagtangkilik ng mga manonood.
Dagdag pa rito, upang gawing mas interesante para sa mga bata ang mga
banyagang cartoons, isinasalin ang mga ito sa wikang Filipino (Ticao, 1995). Naunang
ginamit ang konsepto ng dubbing sa mga pagsasalin ng mga Japanese Soap Operas na
ipinalabas tuwing umaga ng Sabado at Linggo hanggang sa nagkaroon na rin ng ganitong
pagsasalin sa mga programang tulad ng Shaider, Mask Man, Ultra Man at Koseidon pati
na rin ng mga cartoons tulad ng Cedie, Princess Sarah, Peter Pan at Trapp Family
Singers noong umpisa ng dekada 90.
Paano po ba ang Boses Papel? 7
Samantala, nagpatuloy ang pagdagsa ng mga dubbed na Mexican telenovela at
animé noong 2001. Halos sa lahat ng lokal na istasyon sa bansa, may tatlo hanggang
limang dubbed na programa sa Filipino (Tauro, 2002). Sinasabing ang lingwistiks,
pulitiko-kolonyal, at sosyo-pulitikal na mga salik ang nakaimpluwensiya sa tagumpay ng
mga dubbed na programa sa Pilipinas. Bilang karagdagan, nagkakaroon din ng
malawakang pagtanggap sa wikang Filipino dahil sa ganitong pagsasagawa ng
pagsasalin.
Ang Midyum: Telebisyon
Hindi nakapagtataka ang pagdagsang ito ng mga banyagang palabas sa telebisyon
dahil sa katipiran ng mga prodyuser sa gastusin para sa produksyon ng ganitong mga
programa (Luyken et al, 1991; Tauro: 2002) . Dagdag pa rito, ang pormat ng mga palabas
sa telebisyon ay nakatuon sa pagsusulong ng urban na interes. Sa kabilang banda,
mababatid din na may malaking bahagi rin ang telebisyon sa paghubog ng kamalayan ng
mga manonood nito (Littlejohn, 1995).
Sa kongkreto, mahigit sa 45% ng kabuuang bilang ng mga kabahayan sa buong
Pilipinas ay lantad sa midyum na ito ayon sa National Statistics Office para sa Functional
Literacy Education and Mass Media Survey noong 1994. Mula dito, mababatid na
malawak ang naaabot na mga manonood ang nasabing midyum at interesanteng malaman
ang mga impluwensiya nito sa mga ito at sa lipunan sa pangkalahatan.
Paano po ba ang Boses Papel? 8
Kahalagahan ng Pag-aaral
Marami nang isinagawang pag-aaral ukol sa mga kumukunsumo sa mga dubbed
na programa subali’t wala pang nagtatangka na tingnan ang imaheng muling nalilikha sa
pamamagitan ng dubbing at pagsasalin na may pokus sa wika, dayalogo, at boses.
Bagama’t may iba pang salik na nakakaapekto sa nabubuong imahe ng tauhan
tulad ng istorya, at pag-arte ng tauhan, mahalagang tingnan din ang boses nang may
pagtatangi, hindi naman ito nangangahulugan na titingnan ang boses na hindi kasama ng
iba pang elemento. Bagama’t ang komunikasyon ay binubuo ng maraming elemento, ang
mga elementong ito ay maaari pa ring ‘sukatin’. Sa mga kasong tulad ng komunikasyon
sa telepono at sa radyo kung saan ang boses lamang ang tanging istasyong di berbal na
maaaring gamitin, higit na nabibigyang-halaga ang boses. (Pittman: 1994).
Sa kaso ng dubbed na mga programa kung saan hindi lang naman boses ang
tanging istasyong di berbal, bakit mahalaga pa rin na bigyang-pokus ang boses at wika?
Una, ang kalikasan ng mga ganitong programa ay buhat sa ibang bansa kung saan
iba ang kultura. Ang tanging maituturing lang na pag-aari ng kulturang Pilipino ay ang
boses at ang wika mismo. Kung magkagayon, ang pag-aaral sa boses at wika ay pag-aaral
na rin sa ating kultura kahit bahagya man.
Paano po ba ang Boses Papel? 9
Ikalawa, mahalaga ring malaman ang pagbabagong nagaganap sa proseso ng
pagsasalin at pagda-dub dahil lumalawak na rin ang kanyang sakop at popularidad sa
mamamayan. Mahalagang malaman ang implikasyon ng kanyang pag-usbong, dahil
sinasalamin ng boses ang iba pang bagay na kaugnay nito sa lipunan. Ayon sa pananalita
ni Pittam (1994), sa pamamagitan ng tamang konteksto at emosyon, ang uri, etnisidad,
kasarian, edad, okupasyon at iba pa ay maaaring makatulong na makapanghikayat ng kausap.
Kung gayon, ang isang mananalita ay maaaring gumamit ng partikular na karakter ng boses sa
pagkakataong nais nitong manghikayat ng ibang tao sa paniniwalang ang pag-aangkop ng boses
ay makakatulong sa kanyang layon.
Ilan sa mga halimbawa ng paglawak ng sakop ng mga ganitong uri ng programa
ang Marimar at Meteor Garden kung saan naipakita kung ano ang maaaring magawa ng
isang angkat na programa sa kabuuan ng industriya. Bukod pa rito malaki rin ang ambag
ng pagsasalin ng mga programang ito sa pagpapalawig pang lalo ng komunikasyon at ng
wika. Sinasabi na ang lahat ng uri ng pagsasalin ay sa esensya, akto ng komunikasyon
(Tauro:2002). Kung gayon, ang pagsasalin sa Filipino ng mga programa ay itinuturing na
akto ng komunikasyon na may malaking implikasyon sa pag-inog ng telebisyon sa
kasalukuyan, at pagpapaunald ng wika sa pangkalahatan.
Sa kadahilanang ito, mahalaga na pag-aralan ang proseso ng dubbing at
pagsasalin upang malaman ang dulot nito sa iba’t ibang aspeto ng pakikipagkomunika at
ang imaheng nabubuo mula sa isinasagawang proseso ng dubbing at pagsasalin.
Paano po ba ang Boses Papel? 10
Dagdag pa sa mga nabanggit, mahalaga na bigyan ito ng atensyon sapagka’t wala
pang pag-aaral naisagawa sa mga bumubuo ng produksyon ng dubbing at pagsasalin.
Karamihan sa mga nagdaang pag-aaral ay binigyang-pansin lamang ang mga manonood
ng ganitong mga programa.
Kaugnay nito, ang pag-aaral na ito ay pagpapahalaga rin sa mga indibidwal na
bagama’t hindi lubusang nagiging popular sa ganitong industriya ay siya namang tunay
na bumubuo ng produksyon at tumutulong nang malaki sa paglikha ng mga imahe ng
tauhan – ang mga dubber, director at taga-salin.
Rasyunal sa Pag-aaral
Ang mga mananaliksik ay matagal ng tagapagsubaybay ng mga cartoons tulad ng
Peter Pan, Lupin III, at Tom Sawyer. Isa pa, napansin din nila ang ang pagdagsa ng mga
dubbed na programa sa telebisyon katulad nga ng natalakay na kanina.
Dahil sa nag-aaral ang mga mananaliksik, pinanood nila ang subtitled na Meteor
Garden dahil hindi nila ito masubaybayan tuwing hapon. Sa pangyayaring ito, napansin
nila na may mga kaibahan sa mga katangian ng mga tauhan base sa kanilang boses at
paraan ng pananalita kung ikukumpara ang orihinal sa dubbed na programa.
Mula sa mga ito, naging interesado ang mga mananaliksik na pag-aralan ang kung
paano muling nalilikha ang imahe ng mga tauhan sa pamamagitan ng dubbing at
pagsasalin. Bukod dito, tiningnan din nila ang persepsyon ng iba pa nilang kapwa
manonood sa ganitong klase ng pagsasaling wika.
Paano po ba ang Boses Papel? 11
Pa g s u s u r i n g m g a Ka u g n a y n a Pa g - a a r a l
Layunin ng pag-aaral na tukuyin kung paano muling nalilikha ang mga imahe ng
mga karakter sa mga dubbed na programa sa pamamagitan ng dubbing at pagsasalin
gayundin ang persepsyon ng mga manonood sa ganitong karakterisasyon. Dahil dito,
nagsagawa ang mga mananaliksik ng pagsusuri sa mga nakaraang pag-aaral na may
kinalaman sa mga dubbed na programa.
Ang mga resulta, konsepto at ideya na may kinalaman sa aming pag-aaral ay
ilalahad batay sa mga sumusunod na tema: pagsasaling wika sa ibang bansa, ang
penomena ng pagsikat ng mga dubbed na telenovela at cartoons sa bansa at mga pagaaral
sa wika at boses. Bibigyan naman ng sintesis ang mga nailahad na pag-aaral sa
huling bahagi upang matukoy ang kanilang kalakasan at kahinaang maaaring matugunan
n gaming pananaliksik.
Pagsasaling Wika sa Ibang Bansa
Ang pagsasaling wika ay ang proseso kung saan ang isang pelikula o programang
pangtelebisyon ay nilalapatan ng kaukulang pagbabago upang maunawaan ng mga
kinauukulang manonood na hindi pamilyar sa wika ng orihinal na teksto (Luyken et al,
1991). Ito ay maaaring sa pamamagitan ng biswal (subtitling) o pasalita (dubbing,
narration, o revoicing).
Paano po ba ang Boses Papel? 12
Sa Europa, nagkakaroon ng 2,500 pagsasaling-wika taun-taon. Ang pagdami ng
mga telenovelas mula sa Brazil at Mexico ay dahilan sa mura ang mga ito. Sa ilang
bahagi ng Europa na pamilyar sa kultura at wikang Latin, mayroong positibong kultural
na konotasyon sa mga telenovela kaya naman ang pagpapalabas ng mga ito ay umuukupa
ng malaking bahagi sa mga istasyon sa telebisyon. Kabilang dito ang Pransiya at
Espanya. Sa kabilang banda, lumalabas sa mga ebidensya na mas pinapaboran at
tinatangkilik ng mga manonood ang mga lokal kaysa sa mga banyagang programa sa
ilang bansa tulad ng Denmark (Luyken: 1991, Bitereyst & Meers: 2000).
Sa mga bansang nag-aangkat ng mga banyagang programa, may mga ilang pabor
at hindi pabor sa dubbing ng mga banyagang programa ayon sa isang sarbey (Luyken,
1991). Sa Denmark, 82% ng mga manonood ang mas pabor sa subtitling. Samantala,
78% ng mga manonood na taga-kanlurang Alemanya at 70% ng mga manonood na
Pranses ay pumapabor sa dubbing ng mga angkat na programa. Sinasabing ang edad,
edukasyon, at sosyo-ekonomikong klase ng mga manonood ang ilan sa mga nakaaapekto
sa pagtingin nila sa iba’t ibang porma ng pagsasaling wika. Ang mga mas bata, may
pinag-aralan at mas mayamang manonood ay may tendensiya na mas magustuhan ang
subtitling kaysa sa dubbing ng mga programa.
Samantala, pagtutuunan din ng pansin sa aming pag-aaral ang persepyon ng mga
manonood sa dubbing. Sa pagkakataong ito, may pokus sa kanilang pagtingin sa
gampanin ng boses at salin na dayalogo sa karakterisasyon ng mga tauhan. Sinubukan din
ng mga mananaliksik na suriin ang impluwensiya ng sosyo-demograpik na mga
katangian ng mga nakapanayam sa kanilang mga persepsyon.
Paano po ba ang Boses Papel? 13
Sa isa namang pang pag-aaral (Burch, 2000), ang wika at dayalogo rin ay naging
isang salik sa popularidad sa Nepal ng Ramayan, isang soap opera mula sa India. Ayon
sa dalawa pang pag-aaral, ang kalapitan sa wika at kultura ay malaking salik sa tagumpay
ng mga programa.
Samaktuwid, masasabi na ang wika ay isang natural na katangian ng lahat ng
audio-biswal na produksyon ng mga progrmang pang-telebisyon (Luyken, 1991).
Sinasabi mula sa mga pag-aaral sa ibang bansa na ang pagbabago o paglilipat ng
katangian nito ay may kaugnay na pagbabago sa mismong produksyon at maaaring
maapektuhan ang identidad nito. Kaalinsabay nito ay ang katangian ng telebisyon bilang
pinakamamahalagang pinanggagalingan ng kaalaman ng sariling kultura at wika ng isang
bansa at nagsisilbing bintana para sa iba pang bahagi ng mundo. Dahil sa pagkakaiba-iba
ng kultura at wika sa Europa, ang pagsasaling-wika ay isang importanteng behikulo
upang maunawaan at magkaroon ng kaalaman ang mga tao tungkol sa pamumuhay,
kaisipan at malikhaing produksyon ng ibang tao. Sa ganang ganito, binigyang pansin ng
mga mananaliksik ang wikang ginagamit sa pagsasalin ng iskrip ng mga banyagang
programa at gayundin ang implikasyon nito sa wikang Filipino.
Paano po ba ang Boses Papel? 14
Ang Penomenon ng mga Dubbed Telenovela sa Pilipinas
Sa Pilipinas naman, nagkaroon din ng pagdagsa ng mga Mexican at Spanish
telenovelas sa bansa. Dahil sa penomenong ito, marami nang mga naisagawang pag-aaral
tungkol sa popularidad ng mga ito (Del Rosario, 1997; Laguilles, 1997; Parra, 2001;
Puno, 1997; Peralta, 1998). Karaniwang ginamit ng mga mananaliksik ang teorya ng
“uses
and gatification” sa pag-aaral kung bakit tinatangkilik ng mga manonood ang ganitong
mga klase ng mga programa. Ipinapalagay sa teoryang ito ang manonood bilang mga
aktibong komukunsumo ng midya upang tugunan ang kanilang mga pangangailangan at
kagustuhan. Sila mismo ang nagpapasya kung aling mga programa o mga teksto sa midya
ang kanilang tatangkilikin (Parra, 2001; Puno, 1997; Laguilles, 1997).
Idenpikasyon Bilang Salik sa Pagtangkilik ng Manonood sa mga Banyagang Programa
Sa pag-aaral ni Parra (2001) kung paano binabasa ng mga manonood ang mga
Spanish telenovela at kung paano nagustuhan at gaano kagusto ng mga manonood ang
mga ito, karamihan sa mga kalahok sa FGD ng kanyang pag-aaral ay mga masugid na
manonood ng mga Spanish telenovela. Sa katunayan, karamihan sa kanila ay hindi
mapapalagpas ang isang araw man na palabas. Dahil dito, sinasabing nakabuo na ng
relasyon ang mga ito sa mga telenovelas na ito at maging sa mga tauhan. Nagpapatunay
lamang ito na konektado na sila sa mga programa. Nakikita nila ang pagkakahawig ng
kanilang mga buhay sa mga buhay ng mga karakter na ipinapalabas. Bukod dito, ang mga
Paano po ba ang Boses Papel? 15
ito ay may tema ng “pagmamahal” at pag-angat sa buhay mula sa kahirapan. Gusto rin ng
mga manonood ang mga aktor at aktres sa mga palabas. Ngunit may mga ilan ding aspeto
ng mga palabas na ito ang di nagustuhan ng mga manonood tulad ng mga halikan. Pero
sa kabuuan, positibo ang kanilang pagbasa sa mga telenovela. Ang manonood, sa
pagkakataong ito, ay namimili lang kung ano ang kanilang nais makita sa palabas.
Katulad din ng sa naunang pag-aaral, ang mga sumusunod ding nagustuhan ng
mga manonood sa palabas na Maria la del Barrio ay ang tema at mabilis na takbo ng
istorya at identipikasyon ng mga manonood sa buhay ng mga taon sa palabas, ayon sa
pag-aaral ni Laguilles noong 1997. Dagdag dito, inalam niya rin ang mga kaligayahang
nakukuha ng mga manonood liban sa identipikasyon at ang mga pagpagpapantasya,
pagtakas sa reyalidad, paglalabas ng emosyon, pangangailangan sa impormasyon at pangaliw.
Ang mga tauhan sa pagkakataong ito ay hindi nakita bilang mga simbolong
nagrerepresenta ng mga posisyon ng paksa kung saan ang mga manonood ay nakabubuo
ng mga realisasyon ng kanilang identidad.
Dagdag dito, napag-alamang ang kapansin-pansing katangian ng MariMar ay ang
natatanging istorya nito, si Fulgoso – ang nagsasalitang aso, ang pabulosong set at
lokasyon ng telenovela, mabilis na takbo ng istorya, at si Thalia ang mga nagustuhan ng
mga manonood sa MariMar (Puno, 1997; Del Rosario, 1997)
Katulad naman sa nabanggit na pag-aaral ni Burch (2000), lumabas sa resulta ng
pag-aaral ni Del Rosario (1997) na may kinalaman ang pagkakalapit ng kultura ng mga
Pilipino sa Mexico sa pagtangkilik ng mga manonood sa mga programa tulad ng
MariMar. Sinasabing ang pagkakalapit sa kultura ng Pilipinas at Mexico, katulad ng mga
Paano po ba ang Boses Papel? 16
tradisyon sa relihiyon, pagpapahalaga sa pamilya, at maging sa wika, ay buhat sa
mahabang panahon ng kolonyalismo ng mga Kastila sa mga nasabing bansa. Dahil dito,
madaling nakaka-uganay ang mga Pilipinong manonood sa mga programang inangkat sa
mga Latin na bansa tulad ng Mexico.
Sa kabilang banda, ang pagkakahawig sa wika ng mga nabanggit na bansa ay
maaaring may impluwensiya sa pagsasalin ng mga angkat na programa. Dahil dito,
titingnan ng mga mananaliksik ang impluwensiya nito sa proseso ng pagsasalin at
mismong dubbing ng mga programa.
Ang Kontribusyon ng Dubbing sa Tagumpay ng mga Banyagang Programa
Ang dubbing ay may kontribusyon din sa tagumapay ng mga nabanggit na
programa ni Thalia. Sa kongkreto, hindi nakahadlang ang dubbing nito sa tagumpay ng
Maria La Del Barrio (Laguilles, 1997). Ayon sa resulta ng pag-aaral ni Laguilles (1997),
ilan sa mga manonood ang nagkomento na nakakatuwa ang pamamaraan ng pananalita
ng mga tauhan. Maging sa MariMar, ang dubbing at mga dayalogo sa Filipino ay
nagustuhan din ng mga manonood (Puno,1997). Sa pamamagitan ng sarbey,
mapapansing 87% ng 1001 na kalahok sa pag-aaral ni Puno ang sumasang-ayon na ang
dubbing ng mga dayalogo sa Filipino ay epektibo para sa masa. Nakatulong ito para
maunawaan ang programa. 72% naman sa kanila ang di sumang-ayon na gawing Ingles
ang dubbing ng programa. Bukod sa sarbey, kinapanayam din ng ni Puno ang executive
producer ng MariMar na si Bb. Tonette Reyes. Ayon sa kanya, ang mainit na pagtanggap
ng mga manonood sa dubbing na Filipino ng MariMar ay buhat ng nauna nang interes ng
Paano po ba ang Boses Papel? 17
mga ito sa La Traidora. Ayon sa kanya, ang mga nakaaaliw na dayalogo sa Filipino na
programa ay malaki ang naging kontribusyon sa tagumpay nito.
Samantala, sa panayam ni Parra, may mga nagkomento na hindi nila nagustuhan
ang dubbing at dayalogo sa Filipino ng mga Spanish telenovelas dahil nagmumukhang
katawa-tawa ang mga tauhan dahil hindi sabay ang buka ng bibig sa kanilang sinasabi.
Bukod dito, hindi rin nagustuhan ng ilan ang paraan ng pagsasalin ng mga dayalogo.
Mayroon ding nagkomento na ang tagalized na programa ay “mukhang tanga”.
Ayon pa sa mga kalahok sa FGD ng naturang pag-aaral, ang mga manonood ay
maaaring magkaroon ng negatibong reaksyon sa mga dubbed na programa dahil nga
hindi sabay ang bibig sa mga salita ngunit sa pagtagal ay nasasanay na rin naman sila sa
tagal ng kanilang pagsubaybay dito. Ayon naman sa mananaliksik, bagamat mga lokal na
talento ng ating bansa ang nagboboses sa mga telenovela, dahil hindi sila nakikita sa
telebisyon, ang mga Mexican na aktor at aktres pa rin ang nabibigyan ng kaukulang
pansin ng mga manonood.
Kaugnay nito, masasabing artipisyal ang mga programang naka-dub sa wikang
Filipino (Laguilles, 1997, Peralta, 1998). Ang iskrip ay isinasalin lang mula sa wikang
Espanyol at ibang tao pa ang nagboboses sa mga ito. Iminungkahi rin ni Peralta (1998),
maaaring magkaroon ng pagbabago sa intonasyon, inpleksyon, bilis at pamamaraan ng
pagsasalita ng mga tauhan buhat sa dubbing. Mula dito, maaaring maapektuhan ang
pagtingin ng mga manonood sa katangian ng mga tauhan sa ganitong klase ng mga
Paano po ba ang Boses Papel? 18
programa. Bukod dito, ang dubbing ay maaring umapekto sa paglalagay ng mga
kailangang sound effects (Laguilles, 1997). Sa kabuuan, ang produkto mula sa dubbing
ay maaaring magustuhan o batikusin ng manonood sa unang panonood dito katulad ng
reaksyon nila sa mga nakadub na Chinese martial arts movies.
Mula sa mga nabanggit na pag-aaral, mapapansin na may pagbibigay diin lamang
sa mga manonood ang mga ito. Sinuri ng mga ito kung bakit tinatangkilik ng mga
manonood ang mga dubbed na programa. Tinukoy din nila ang ambag ng dubbing sa
pagsikat ng mga ganitong programa. Sa kabilang banda, sa pagkakataong ito naman ay
pinag-aralan din ng mga mananaliksik ang proseso ng dubbing at ang kontribusyon nito
sa karakterisasyon ng mga tauhan. Dagdag pa rito, isinama rin ng mga mananaliksik ang
mga cartoons sa pag-aaral. Samantala, titingnan din kung paano nagaganap ang proseso
ng identipikasyon sa pagitan ng mga manonood at mga tauhan sa mga programa sa
pamamagitan ng boses at salin na dayalogo buhat ng pagkakadub sa mga programa.
Epekto ng Animés at Dubbed Cartoons sa mga Kabataan
Sa paglaganap naman ng mga cartoons sa lokal na telebisyon, may mga pag-aaral
ding ginawa upang malaman ang mga epekto ng mga ito sa mga manonood o sa mga bata
sa partikular.
Sa isang pag-aaral ng epekto ng mga sinalin na animé sa personalidad at
persepsyon ng mga kabataan, napatunayan na malaki ang impluwensya sa pag-unlad ng
pagkatao ng nanonood ang mga mensaheng napapaloob sa mga programang ito (Tapalla,
2000). Ayon naman sa isang mas naunang pag-aaral, ang mga pangunahing epekto ng
mga dubbed cartoons ay: una, mas nauunawaan ng mga bata ang kwento ng programa;
Paano po ba ang Boses Papel? 19
pangalawa, lalong umuunlad ang kaalaman sa Filipino ng mga kabataan; at pangatlo,
tumaas din ang pagtingin ng mga kabataan sa sariling wika (Ticao, 1995).
Samantala, sinasabi na maging sa Ingles man o Filipino dubbed ang mga
programang ito, pare-pareho lang ang mga kaalaman, kaugalian at aral ang napupulot ng
mga kabataan dito. Wika lang naman ang isinalin. (Ubaña, 1997)
Habang sinasabi sa pag-aaral ni Ticao na may ambag ang dubbing sa pagkagusto
ng mga bata sa mga cartoons, lumabas naman sa isang sarbey (Ubaña, 1997) na 74/150
lamang sa mga batang manonood ang nagustuhan ang mga dubbed na programa dahil
nasa wikang Filipino ang mga ito. Ayon sa mananaliksik, maaaring mababa ang
pagpapahalaga nila sa ating pambansang wika. Idinagdag din niya na kahit maraming
nagsasabing isang porma ng Pilipinisasyon ang dubbing ng mga cartoons, kailangang
bigyang-pansin pa rin na ang mga ito ay nananatiling nagpapakita pa rin ng banyagang
kultura at kasaysayan.
Sa isang sarbey (Luna, 1991), sinabing may relasyon ang pagkakalantad ng mga
bata sa mga cartoons at ang pagbuo ng kanilang mga pagpapahalaga. Dagdag pa rito,
nagustuhan ng mga bata ang mga palabas dahil sa midyum mismo o ang katangian nito
bilang animated.
Samantala, sa isa pang pag-aaral (Reyes, 1993), walang nakitang mahalagang
relasyon ang pagkalantad ng mga bata sa mga cartoons sa wikang Ingles at dubbed sa
wikang Filipino tulad ng Cedie, Magma Man at Machine Man, at ang identipikasyon nila
sa mga paborito nilang karakter sa resulta ng sarbey. Ayon din dito, ang mga batang may
Paano po ba ang Boses Papel? 20
edad na dalawa hanggang apat ay mas malaki ang tendensiya na maka-identipika sa mga
tauhan sa mga cartoons kaysa sa mga batang may edad na lima hanggang sampu. Ilan sa
mga nalamang manipestasyon ng identipikasyon ay ang paggaya sa mga karakter sa
kanilang paglalaro kabilang ang pamamaraan ng pagsasalita at pananamit ng mga ito.
Mula sa mga ito, mababatid na habang kapansin-pansin na may impluwensiya ang
pagka-dub sa wikang Filipino ng mga cartoons, nagkaroon ng iba’t-ibang resulta sa mga
sarbey na isinagawa tungkol sa ambag ng dubbing sa pagkagusto at identipikasyon ng
mga batang manonood sa mga cartoons. Sa pagkakataon naming ito, kwalitatibo ang lapit
na ginamit ng mga mananaliksik upang malaman ang persepsyon ng mga manonood.
Boses at Pagkukuwento sa mga Bata
Samantala, ang boses din ay may impluwensiya sa pagpapanatili ng atensyon ng
mga bata ayon sa pag-aaral ni Silva (1998). Sinuri dito ang kontribusyon ng boses sa
pagkagusto ng mga bata sa pagkukuwento ng istorya ng kanilang mga tagapagbantay.
Napag-alaman na ang mga tagapagbantay na gumagamit ng masigla at mapaglarong
boses ang karaniwang nakakapagpanatili sa atensyon ng mga bata. Kaagapay nito ang
mga malalaking galaw at eksaheradong ekspresyon habang nagkukuwento. Sa
karagdagan, ang mga istoryang karaniwang nagugustuhan ng mga bata ay mga fairy tales
at cartoons dahil sa hindi ordinaryo ang mga karakter sa mga istorya nito.
Sa kaso naman ng aming pag-aaral, iuugnay ang ganitong klaseng pamamaraan sa
paggamit ng boses sa pagpapanatili sa atensyon ng mga batang manonood ng cartoons.
Paano po ba ang Boses Papel? 21
Wika at Telebisyon
Bukod sa pag-aaral sa mga banyagang programa, may mga pag-aaral na ring
isinagawa na sumusuri sa mga lokal na soap opera sa bansa. Isa sa mga ito na ay
nagbigay tuon sa pagpapalit-palit ng wika o code switching sa mga dayalogo sa mga
panggabing teleserye ng ABSCBN: Kay Tagal Kang Hinintay, Sana’y Wala ng Wakas, at
It Might Be You. Nagsagawa si Cunanan ng tekstwal na pagsusuri sa mga pilinbg palabas
ng mga nabanggit ng programa upang matukoy ang pagpapalit-palit ng wikang
nagaganap sa mga kumbersasyon ng mga tauhan sa programa.
Mula sa mga resulta ng pag-aaral, napag-alaman na madalas nagpapalit-palit ng
wika, sa Filipino at Ingles, ang mga tauhan na mataas ang sosyo-ekonomikong uri, may
mataas na pinag-aralan, at mga propesyunal. Nangyayari ang code switching sa mga
ordinaryong kumbersasyon, pormal na sitwasyon, at sa pagkakataong nagmamalaki o
galit ang mga tauhan. Kaakibat ng mga sosyo-demograpik na katangian ng mga tauhan
ang pagpapanatili ng pagkakalapit o hindi kaya’y distansiya mula sa mga taong kausap
ng mga ito. Mahihinuha mula rito na ginagamit ang wika upang panatilihin ang relasyon
sa kapangyarihn ng mga tauhan mula sa kanilang mga kausap.
Samakatuwid, masasabing ang wikang sinasalita ng mga tauhan ay nakadaragdag
sa kanilang mga katangian o karakter bilang mga bida o hindi kaya’y kontrabida. Sa
kabilang banda, gagamitin ang ganitong pagsusuri sa kontribusyon ng pagpapalit ng wika
sa karakterisasyon ng mga tauhan sa mga dubbed na programa.
Paano po ba ang Boses Papel? 22
Sintesis
Sa pagsusuma, karamihan sa mga nabanggit na pananaliksik ay nagbigay tuon sa
pag-aaral sa mga manonood – kung paano at bakit tinatangkilik ng mga manonood ang
mga telenovelas at ang epekto ng mga cartoons sa mga batang manonood nito.
Mapapansing sarbey ang karaniwang ginamit na metodolohiya sa mga ito. Sa mga
resulta, sinasabing tinatangkilik ng mga manonood ang mga telenovela dahil sa
nagkakaroon sila ng identipikasyon sa kanilang pinapanood sa pamamagitan ng istorya at
mga tauhan. May mga nagsasabing malaki ang naitulong ng dubbing sa wikang Filipino
sa popularidad ng mga angkat na programa. Samantala, may mga nagsasabi ring wala
masyadong kontribusyon ang pagsasalin sa mga ito sa pagkagusto ng mga manonood sa
mga ito.
Sa kaso naman ng aming pananaliksik, binigyang tuon din ang papel ng mga aktor sa
likod ng dubbing at pagsasalin – sa muling paglikha ng mga imahe ng mga tauhan sa mga angkat
na programa – cartoons at telenovela bukod sa pag-aaral sa persepsyon ng mga manonood sa
karakterisasyon ng mga tauhan sa pamamagitan ng dubbing at pagsasalin. Bukod dito, hindi na
lamang Espanol ang pinanggagalingang wika ng mga isinasaling programa. Naglabasan na rin
ang mga telenovelang Tsino.
Paano po ba ang Boses Papel? 23
Samantala, kwalitatibo ang mga metodolohiyang ginamit tulad ng mga panayam,
pagsusuring tekstwal at obserbasyon. Malaki ang papel ng konseptong identipikasyon sa aming
pag-aaral upang matukoy ang mga salik na nakakaimpluwensiya sa proseso ng karakterisasyong
mula sa proseso ng dubbing at pagsasaling binubuo ng mga dubbers, tagasalin at direktor na siya
(karakterisasyon) ring binabasa ng mga manonood. May pagbibigay diin ang aming pag-aaral sa
kung sa kung paano nakatutulong ang boses at mga salin na dayalogo o ang wikang Filipino sa
partikular sa pagpapalabas ng mga angkat ng programa. Ang mga isinaalang-alang ang mga
resulta ng mga nabanggit na pag-aaral sa paglalahad ng mga salik na nakakaimpluwensiya sa
dubbing at pagsasalin ng mga banyagang programa.
Sa karagdagan, sumangguni rin kami sa ilang eksperto sa larangan ng wikang Filipino,
komunikasyon at brodkasting upang matukoy ang implikasyon ng dubbing at pagsasalin ng mga
banyagang programa partikular sa wikang Pilipino.
Paano po ba ang Boses Papel? 24
Mg a S u l i r a n i n a t m g a La y u n i n
PANGKALAHATANG SULIRANIN:
Paano muling nalilikha ang mga imahe ng mga tauhan sa mga dubbed na
programa (cartoons at telenovela) sa pamamagitan ng dubbing at pagsasalin?
Paano titingnan ng mga manonood ang ganitong karakterisasyon?
PANGKALAHATANG LAYUNIN:
Malaman kung paano muling nalilikha ang mga imahe ng mga tauhan sa mga
dubbed na programa (cartoons at telenovela) sa pamamagitan ng dubbing at
pagsasalin at ang pagtingin ng mga manonood ang ganitong karakterisasyon.
MGA TIYAK NA LAYUNIN:
1. Upang ilahad ang mga gampanin ng mga direktor, taga-salin at dubber
sa produksyon ng dubbed na programa;
2. Upang tukuyin ang mga salik na isinasaalang-alang ng mga direktor,
taga-salin at dubber sa produksyon ng dubbed na programa;
3. Upang malaman kung paano nakatutulong ang boses at pamamaraan ng
pagbigkas dito sa karakterisasyon ng mga tauhan sa mga dubbed na
programa;
Paano po ba ang Boses Papel? 25
4. Upang malaman kung paano nakatutulong ang salin na dayalogo sa
karakterisasyon ng mga tauhan sa mga dubbed na programa;
5. Upang malaman kung gaano kaakma ang dubbing at pagsasalin ng mga
angkat na programa sa wikang Filipino; at
6 . Upang malaman ang pagtingin ng mga manonood sa karakterisasyon sa
mga programa sa pamamagitan ng dubbing at pagsasalin.
Paano po ba ang Boses Papel? 26
Ba t a y a n s a Pa g - a a r a l
Dalawang bagay ang nais bigyang-pansin ng pananaliksik na ito: ang proseso
kung paano muling nalilikha ang imahe ng mga tauhan sa mga imported na programa sa
pamamagitan ng dubbing at pagsasalin at ang pagtingin ng mga manonood sa ganitong
karakterisasyon. Layunin ditong tingnan ang impluwensiya ng salin na dayalogo at boses
sa karakterisasyon at kung paano ito tinitingnan ng mga manonood.
Tatlong modelo at teorya ang pangunahing tatalakayin sa bahaging ito, ang
semiotics ni Ferdinand de Saussure, teorya ng akomodasyon ni Howard Giles at ang
dramatismo ni Kenneth Burke. Pagsasamahin ang mga ito sa konseptwal na balangakas
upang magamit na gabay sa pagsusuri ng mga datos.
Paano po ba ang Boses Papel? 27
PANG-TEORYANG BATAYAN
SEMIOTIKA. Tinatawag na semiotics ang ‘agham ng mga simbolo’. Sa
disiplinang ito, itinuturing na ang lahat ng bagay ay may kaugnay na signipikasyon. Sa
pamamagitan ng signipikasyon, tayo ay nagbibigay ng kahulugan sa pamamagitan ng
wika. (Mc Quail, 1994) Sa proseso ring ito, nilalayong magbigay ng makatotohanang
representasyon ang tagapagkomunika sa kanyang target na tagatanggap ng mensahe.
(Chandler, 2001) Bilang karagdagan, ang realistikong representasyon ng isang teksto ay
naglalayong gayahin ang isang partikular na teksto sa pinakamalapit na pamamaraan
upang sila’y maging identikal.
Ang simbolo ang pangunahing pisikal na behikulo ng kahulugan sa isang wika.
Ang referent naman ang anumang ‘tunog-imahe’ na ating naririnig o nakikita at
karaniwang tumutukoy sa ilang objek o aspeto ng realidad. Sa komunikasyong pantao,
gumagamit tayo ng mga simbolo upang magpahayag sa iba ng mga kahulugan tungkol sa
mga objek mula sa iba’t ibang karanasan. Ang tagapagtanggap ng simbolo ang siyang
nagbibigay ng kahulugan sa mga simbolong ginagamit natin batay sa magkatulad na
wikang pinagsasaluhan o lawak ng kaalaman sa sistema ng mga simbolong ginagamit.
Halimbawa ng isang sistema ng simbolo ay ang di-berbal na komunikasyon. Ayon kay de
Saussure, ang proseso ng signipikasyon ay naisasagawa sa pamamagitan ng dalawang
elemento ng simbolo. Tinatawag na signifier ang pisikal na elemento (salita, imahe) at
signified ang abstrak na konseptong nirerepresenta ng pisikal na simbolo sa isang
language code. (Sumangguni sa Ilustrasyon 1)
Paano po ba ang Boses Papel? 28
Pamantayan ng
kultura
Karaniwan sa mga sistema ng wika, ang relasyon sa pagitan ng signifier at
signified ay ginagabayan ng mga pamantayan ng kultura na nararapat matutunan ng
partikular na komunidad. Mahalaga rito ang sign-system o referent system na
pumapatnubay at nag-uugnay sa kabuuang proseso ng signipikasyon.
Simbolo Referent
Ilustrasyon 1
Ang Modelo ng Semiotics
TEORYA NG AKOMODASYON. Ayon sa teoryang ito, binabagay ng tagapagkomunika
ang kanyang pamamaraan ng komunikasyon batay sa kanyang kinakausap.
Ang akomodasyon ay makikita sa lahat ng maaaring uri ng pakikipagtalastasan. Kasama
sa mga salik na isinasaalang-alang sa proseso ng akomodasyon ang aksent, kalakasan ng
boses, bokabularyo, balarila, boses, galaw at iba pang katangiang kaugnay nito.
signifier signified
Paano po ba ang Boses Papel? 29
Kaugnay rin ng teoryang ito ang dalawa pang termino: ang konverdyens, o
pagsasanib o pagsasama, at dayverdyens, o paghihiwalay o pag-iiwasan. Sa konverdyens,
ang isang tagakomunika ay halos sasabayan ang paraan ng pagsasalita ng kanyang
kinakausap, o gagayahin sa kabuuan ang pamamaraan ng kanyang kausap. Ang resulta ng
konverdyens ay mas mataas na lebel ng pagkakagusto, pagkakatulad ng mga
ekspektasyon, at mutwal na paglahok sa pagitan ng dalawang panig.
Sa proseso ng konverdyens, ang isang indibidwal ay karaniwang isinasaalangalang
ang mga istiryotipikal na katangiang kaugnay ng kanyang kausap. Halimbawa nito
ay ang paggamit ng “baby talk” ng isang nars sa tuwing ang kausap niya ay isang
matandang pasyente. Sa pagkakataong tulad ng nabanggit, mas inaasahan na maganda
ang pagtanggap ng isang taong naiintindihan ang kanyang kausap kaysa sa isang taong
hindi niya naiintindihan. Subali’t ang sobrang konverdyens ay maaari ring magdulot ng
hindi maganda, kung hindi ito ginamit nang maayos.
Sa proseso ng konverdyens, hindi maiiwasan na hindi mabawasan o tuluyang
mawala ang orihinal na identidad. Minsan pa ngang tinitingnan ito na hindi normal, kung
kaya’t may ilang mga indibidwal na mas pinipiling panatilihin ang kanilang orihinal na
mga katangian kaysa bumagay sa kung sino ang kausap nila(Littlejohn, 1996).
Paano po ba ang Boses Papel? 30
DRAMATISMO. Naniniwala si Burke na ang wika ay isang estratehikong sagot sa
isang espisipikong sitwasyon. “Ang mga simbolong berbal ay mga makahulugang
kaganapan kung saan nagmumula ang iba’t ibang motibo.” Ang mga kumpol ng mga
salita ay kinapapalooban ng iba’t ibang atitud. Ayon kay Burke, ang gampanin ng isang
kritiko ay malaman at maintindihan kung bakit ganon ang mga napiling salita ng
manunulat o mananalita sa kanyang ipinahahayag na mensahe.
Nakasaad rin sa teoryang ito na ang mataas na lebel na pagkakagagap ng
substansiya (katangiang pisikal, bakgrawnd, personalidad, paniniwala at pagpapahalaga)
ng pinagmumulan ng mensahe at ng pinag-aalayan nito ay nangangahulugan ng mas
malawig na identipikasyon na namamagitan sa kanila.
Samantala, upang malaman kung paano nagkakaroon ng identipikasyon sa pagitan
ng tagapagkomunika at tagatanggap ng mensahe, maituturing na isang mahalagang
konsepto ang dramatistic pentad na binubuo ng limang elemento – ang akto, eksena,
aktor, ahensiya, at layunin. Ang akto ay ang larawan ng komunikasyong nagaganap
samantalang ang eksena naman ang panahon at lugar kung saan nagaganap ang akto.
Aktor ang tawag sa mga taong nagsasagawa ng akto para sa isang partikular na layunin.
Ginagawa niya ito sa pamamagitan ng midyum o instrumento ng pagpaparating ng akto.
Paano po ba ang Boses Papel? 31
KONSEPTWAL NA BATAYAN
Para sa pag-aaral na ito, gagamitin ang lahat ng konsepto ng semiotics at
dramatistic pentad. Papalawakin ang modelong ito sa pamamagitan ng pag-uugnay sa iba
pang nabanggit na teorya.
Sa kasalukuyan, popular ang mga banyagang programa sa lokal na telebisyon
(eksena), karaniwang naka-dub sa Filipino ang mga imported na programa sa telebisyon
– mapa-cartoons man o telenovela. Sa ganitong paraan, masasabing dumadaan ang mga
orihinal na teksto sa akto ng signipikasyon kung saan nagkakaroon ng panibagong
karakterisasyon sa pamamagitan ng dubbing at pagsasalin. Batay nga sa pag-aaral ni
Peralta (1998), maaaring maapektuhan ng pagbabago ng boses at mga dayalogo ang mga
katangian ng mga tauhan sa mga dubbed na programa. Layunin ng mga pangunahing
aktor dito – ang dubbing direktor, mga tagasalin at dubbers - na magpalabas ng
makatotohanang representasyon. Sa konkreto, kailangan nilang gumawa ng ilusyon na
totoong nagsasalita ng Filipino ang mga tauhan sa mga banyagang programa. Sa kabilang
banda, ipinahahatid ang mga dubbed na palabas na ito sa mga manonood sa pamamagitan
ng telebisyon (midyum).
Paano po ba ang Boses Papel? 32
Dagdag dito, ang mga tauhan sa programa at ang dubbed na programa mismo ang
tekstong tinutukoy sa pag-aaral na ito; ang wika at boses ang mga simbolo.
Nirerepresenta naman ng salin na dayalogo at boses ng mga dubber (signifier) ang mga
katangian ng mga tauhan (signified) sa banyagang programa. Ang pagpili ng mga
signifier ay naaapektuhan ng kultural na mga kumbensyon sa pagpili ng mga salita at
boses. Sa kaso ng pag-aaral na ito, ang mga kumbenyon na ito ay nakabatay sa tipo ng
programa (kartun o telenovela) at manonood.
Dahil sa signifier ang salin na dayalogo at boses, maaaring magkaroon ng
pagkakaiba sa katangian ng mga karakter dahil nga sa hindi naman magagaya ng mga ito
ang banyagang programa batay sa pamamaraan ng pananalita at wikang ginagamit ng
mga tauhan. Kung magkagayon, maituturing na dalawang magkaibang teksto ang orihinal
at dubbed na tauhan (referent).
Kaugnay ng mga naunang nabanggit, malaki ang papel ng mga aktor sa likod ng
produksyon ng mga dubbed na programa. Bilang mga tagapagkomunika, binabagay nila
ang kanilang produksyon batay sa mga manonood. Sa proseso ng akomodasyon, ang
aksent, kalakasan ng boses, bokabularyo, balarila, boses, at iba pang katangiang kaugnay
nito ay sadya at di sinasadyang nagkakaroon ng pagbabago upang magkaroon ng
konverdyens sa pagitan nila at ng mga manonood. Batay nga sa pag-aaral ni Silva (1998),
ibinabagay ng mga tagapagbantay ang kanilang pamamaraan ng pagkwento sa mga bata
sa pamamagitan ng kanilang boses at mga aksyon.
Paano po ba ang Boses Papel? 33
Sa kabilang banda, kabilang sa mga sinasadyang pagbabago ay dulot ng
pagnanais ng mga prodyuser at direktor na mai-angkop ang mga programang ito sa ating
konteksto at sa target nilang awdyens. Napatunayan na sa mga pag-aaral na tinatangkilik
ng mga manonood ang mga ganitong programa dahil sa kanilang identipikasyon sa mga
ito. (Barra, 2001; Laguilles, 1997; Puno, 1997; Del Rosario, 1997; Burch, 2000) Dahil sa
pagda-dub ng mga programa, mas nauunawaan ng mga manonood ang mga ito dahil sa
identipikasyon sa wika at pagbigkas ng mga tauhan. Bukod sa mga nabanggit,
mahalagang magkaroon ng konverdyens sa pagitan nila upang kumita ang mga prodyuser
ng mga naturang programa. Ayon nga kay Ien Ang, produkto ang kulturang popular ng
produksyong kapitalista at dahil dito nasa ilalim ito ng kontrol ng kapitalistang
ekonomiya kung saan ang tanging layon ay magkaroon ng kita para sa prodyuser (Storey,
1997).
Sumangguni sa ilastrasyon bilang dalawa para sa modelo.
Paano po ba ang Boses Papel? 34
Paano po ba ang Boses Papel? 35
OPERASYUNAL NA BATAYAN
Matapos pagbatayan ang mga salik na pumapaloob sa mga teoryang ginamit, ang
mga konsepto na nabuo ng mga mananaliksik ay ginawang operasyunal sa paniniwalang
higit na maipapaliwanag ang konseptwal na batayan ng pag-aaral na ito kung may
operasyunal itong elaborasyon.
Ang pagtanggap ng mga manonood sa dubbed na teksto ay sinuri batay sa
kanilang persepsyon sa: a) mga tauhan sa programa; b) kaangkupan ng boses; k)
stereotipiko ng boses; d) kaangkupan ng dayalog; e) stereotype ng dayalogo; at f) mood
ng eksena.
Bukod pa rito, ibinase ng mga mananaliksik ang pag-aanalisa sa konverdyens sa
pagitan ng manood at mga prodyuser, director, dubber at tagasalin sa; a) kakayahang
taglay; b) gampanin at responsibilidad; at k) background na rin ng huli (mga aktor).
Ang orihinal na teksto ng mga programang gaya ng Meteor Garden, Endless
Love, Paloma, Reve, Por Ti at Von Trapp Family singers ay ipaghahambing sa na-dub na
bersyon ng nasabing programa.
Paano po ba ang Boses Papel? 36
Matapos operasyunal na himayin ang mga konsepto sa itaas, inaasahan ng mga
mananaliksik na sa pag-aaral na ito, higit na maipapakitang ang pagiging popular ng mga dubbed
na programa sa bansa ay sanhi na rin ng mutwal na konverdyens ng mga ahente (prodyuser,
director, dubber at tagasalin) at ng manood (base sa kanilang persepsyon); at ang patuloy na
‘muling paglikha’ ng mga ahente ng mga banyagang programa na nagtataglay ng mga tauhang
may karakterisasyong inaasahan ng mga manonood.
Paano po ba ang Boses Papel? 37
Paano po ba ang Boses Papel? 38
PAKAHULUGAN NG MGA TERMINO
Broadkasting - isang uri ng pagpapadala ng mensahe ng istasyong pangtelebisyon sa
pamamagitan ng mga signal papunta sa telebisyon ng mga manonood
Cartoons – dubbed na mga kartun sa telebisyon
Direktor – tagapamahala o tagapatnubay sa proseso ng dubbing at pagsasalin
Dubber -- taong nagboboses sa mga dubbed na programa
Dubbing – pasalitang pagsasaling wika sa pangtelebisyong mga programa; paglalapat ng
boses at dayalogo sa mga tauhan ng programa
Imahe – ang kabuuang katangian at personalidad ng tauhan
Karakterisasyon – muling paglikha ng katangian at personalidad ng tauhan
Kumbensyon – mga tanggap o nakagawian nang praktis at mga pamamatnubay sa
dubbing at pagsasalin batay sa uri ng programa at manonood nito
Manonood – tagasubaybay ng mga dubbed na programa
Pagsasalin – paglilipat ng wika mula sa Ingles na iskript ng isang banyagang programang
pangtelebisyon patungo sa wikang Filipino upang ilapat sa dubbing ng isang
programa
Pagtanggap – panonood ng mga programa
Persepyon – pagtingin sa karakterisasyon sa pamamagitan ng dubbing at
pagsasalin
Prodyuser – ang pangunahing pinagkukunan ng kapital na kinakailangan sa pagbuo ng
produksyon sa dubbed na programa
Paano po ba ang Boses Papel? 39
Tagasalin – tagapaglikha ng salin na iskript na siyang ginagamit o binibigkas sa dubbing
ng mga programa
Tauhan – aktor o aktres sa programa
Teksto – tauhan at ang mga dubbed na programa.
Telenovela – mga soap operang nasa banyagang wika
Paano po ba ang Boses Papel? 40
Mg a Me t o d o a t Pa m a m a r a a n
DISENYO NG PANANALIKSIK
Kwalitatibo ang disenyo ng pananaliksik. Sa pamamaraang ito, inaasahang
malalaman at mailalarawan kung paano muling nalilikha ang mga imahe sa mga tauhan
sa dubbed na programa sa pamamgitan ng prosesong nakapaloob sa dubbing at pagsasalin
sa Filipino ng mga inangkat na programa mula sa ibang bansa, tulad ng anime, Spanish
telenovelas, at Chinovelas. Bukod dito, minarapat din ng mga mananaliksik na bigyanghalaga
ang mga performans at praktis ng mga bumubuo sa produksyon ng ganitong mga
programa, partikular na ang mga dubber, tagasalin at direktor. Bilang karagdagan, amin
ding inalam kung paano binabasa ng mga manonood ang karakterisasyon sa
pamamagitan ng dubbing at pagsasalin ng mga banyagang programa.
Sa paghaharap ng mga datos, pinili na gawing deskriptibo ang paglalahad upang
higit na mailarawan ang kabuuang kaayusan ng komunidad na kinabibilangan ng mga
dubber at tagasalin maging ang pagbasa ng mga manonood sa karakterisasyon sa
pamamagitan ng dubbing at pagsasalin.
Paano po ba ang Boses Papel? 41
MGA METODO NG PANANALIKSIK
Upang matugunan ang pagkakaroon ng trayangulasyon sa pag-aaral na ito,
minabuti ng mga mananaliksik na magsagawa ng iba’t ibang metodo. Kinailangan na
magkaroon ng pagsusuring tekstwal, obserbasyon, panayam sa grupo at mga indibidwal.
Sa pagsusuring tekstwal, layunin na mapag-alaman kung anu-ano ang mga
pagbabagong isinagawa at isinasagawa sa proseso ng dubbing at pagsasalin at kung
gaano ito kaakma mula sa orihinal na teksto. Nilikom ang ilang mga iskrip na sinalin na
sa Ingles at ikinumpara ito sa katumbas na episode sa telebisyon. Ibinase rin namin ang
aming mga pagsusuri batay sa aming panayam kay Dr. Nilo Ocampo, isang eksperto sa
pagsasalin.
Upang higit na mapalapit naman sa pinag-aaralan, gumawa rin ng serye ng
obserbasyon na pinagkuhanan ng malawak na batis na impormasyon dahil dito nalaman
at natuklasan ang proseso at kulturang pumapaloob sa dubbing at pagsasalin. Naging
daan din ito upang makapagsagawa ng mga panayam sa mga nakakasalubong at
naoobserbahang mga bahagi ng produksyon.
Dagdag pa sa mga nabanggit, ang mga panayam sa mga dubber, tagasalin at
direktor ay lalong nakatulong upang makumpirma at malinawan ang mga mananaliksik
ukol sa ilang mga naobserbahan. Dito, nahiwatigan pang lalo kung ano ang prosesong
pinagdaraanan ng mga nakapanayam, at kung ano ang iba pa nilang kinakaharap na
suliranin sa prosesong ito. Ito’y sa kadahilanang wala namang mas higit na
makauunawa sa kanilang pinagdadaanan kundi sila rin mismo na may tuwirang
kinalaman sa produksyon.
Paano po ba ang Boses Papel? 42
Bukod pa sa mga nabanggit, isinaalang-alang rin ang mga masasabi ng mga
eksperto sa larangan ng pag-aaral ng wikang Filipino, brodkasting, at komunikasyon sa
pangkalahatan. Inaasahan na ang makakalap na impormasyon mula sa kanila ay
makadaragdag sa higit na pagpapatingkad ng pagsusuri ng mga implikasyon ng dubbing
at pagsasalin ng mga inangkat na programa.
Bilang karagdagan sa halaga ng masasabi ng mga bumubuo ng produksyon,
sinasabi na importante ring malaman ang panig ng mga kumukunsumo ng mga ganitong
programa. Dahil sa paniniwalang aktibong ‘bumabasa’ ng teksto ang mga manonood
(Jenkins: 1992), mahalaga ang kanilang pananaw ukol sa kung ano ba ang mga salik na
isinasaalang-alang nila sa kanilang panonood at kung ano ang pagtingin nila sa paggamit
ng boses, dayalogo, at wika sa pagbubuo ng imahe ng kanilang pinapanood na programa.
MGA KONSEPTO AT MGA INDIKEYTOR
Narito ang pagpapakahulugan namin sa mga pangunahing konsepto at indikeytor na
ginamit namin sa pag-aaral:
Dubbing – pasalitang pagsasaling wika sa pangtelebisyong mga programa;
paglalapat ng boses at dayalogo sa mga tauhan ng programa
Imahe – ang kabuuang katangian at personalidad ng tauhan
Karakterisasyon – muling paglikha ng katangian at personalidad ng tauhan
Manonood – tagasubaybay ng mga dubbed na programa
Paano po ba ang Boses Papel? 43
Pagsasalin – paglilipat ng wika mula sa Ingles na iskript ng isang banyagang
programang pangtelebisyon patungo sa wikang Filipino upang ilapat sa dubbing
ng isang programa
Pagtanggap – panonood ng mga dubbed na programa
Persepyon – pagtingin sa karakterisasyon sa pamamagitan ng dubbing at
pagsasalin
Teksto – tauhan at ang mga dubbed na programa.
Ang mga Batayan sa Tekstwal na Pagsusuri: Mga Dimensyon sa Pagsasalin
Sa usapin naman ng kaakmaan ng ibinase rin namin ang aming mga pagsusuri
batay sa aming panayam kay Dr. Nilo Ocampo, isang eksperto sa pagsasalin. Ayon sa
kanya, may dalawang dimensyon sa usapin ng pagsasalin – ang literal at kontekswal na
salin. Sa literal na salin mahalaga na mailipat ang isang wika sa isa pang wika base sa
bawat salita sa orihinal na teksto kasama ng tunog at pangbalarilang balangkas ng salin
na teksto. Mula dito, sinasabing isa itong uri ng matapat na salin. Malaya naman ang
isang salin kung ang importante dito ay ang konteksto. Ayon sa kaniya, “(sa kotekstwal
na salin) Basta maunawaan ng kulturang kung ano yung isinasalin. Hindi importante
yung ano, yung wika, yung tunog, yung gramatical structure”. Dagdag pa niya, ang
masasabing maganda at maayos ang isang salin kapag hindi ito mukhang salin at kapag
natural na naririnig.
Paano po ba ang Boses Papel? 44
Sa pagitan naman ng dalawang dimension ay ang tinatawag na ideomatik na salin.
Sa ganitong dimensyon, hindi masyadong literal o hindi kaya’y malaya ang ginagawang
pagsasalin.Bukod dito, sinasabing natural na nabibigkas ang salin na ito kung kaya ay
hindi agad mahahalatang salin pala ito. Sumangguni sa sa ilustrasyon bilang 4.
Matapat: Literal Ideomatik Malaya: Kontekstwal
Ilustrasyon 4.
Ang Dimensyon sa Usapin ng Pagsasalin
MGA YUNIT NG ANALISIS
Mula sa mga nabanggit, ang imahe ng tauhan, ang mismong programa kasama
iskrip nito (Rave, Meteor Garden, Por Ti, at Lupin III), mga pagganap bilang mga aktor
at praktis ng mga dubber, direktor at tagasalin, at pagtingin ng mga manonood sa
karakterisasyon sa pamamagitan ng dubbing at mga programa.
PARAAN NG PAGPILI NG PINAG-ARALAN
Ang mga Dubber. Bago pa ang pagsasagawa ng mga panayam, kinailangan na
maging pamilyar sa mga angkat na programang sinalin sa Filipino, upang higit na
makaugnay sa panayam ang mananaliksik sa kanyang pinag-aaralan sa pamamagitan ng
panonood sa mga ito.
Paano po ba ang Boses Papel? 45
Sinadya ang aming ginawang pagpili sa mga kinapanayam. Nagsimula ang
paglikom ng datos noong Setyembre 17, 2003. Nakapagsagawa kaagad ng panayam sa
ilang mga dubber, sa tulong ni ng dubber na si Pocholo Gonzales, isang estudyante ng
MA sa Departamento ng Brodkast sa Kolehiyo ng Pangmadlang Komunikasyon.
Mula sa mga naunang nakausap sa ABS CBN, nagtanong-tanong kami kung sino
pa ang mairereto nila upang mahingan namin ng karagdagang impormasyon tungkol sa
dubbing at pagsasalin. Sa pangkalahatan, nakapanayam namin ang ang mga direktor,
tagasalin at dubber ng Meteor Garden, Rave, Paloma, Por Ti at Trapp Family Singers.
Kasabay ng mga panayam ay humingi din kami ng permiso sa kanila upang
magsagawa ng obserbasyon sa mismong dubbing ng mga programa. Mula rito ay nagging
pamilyar na kami sa sa mismong kapaligiran na kinaroroonan ng mga dubber at tagasalin,
at natagpuan ito ng mga mananaliksik sa recording studio na E, B, at C sa ABS-CBN.
Ang mga Iskrip. Ang mga tagasalin ang nagtakda ng episode ng Ingles na iskrip
na ibinigay nila sa amin para sa tekstwal na pagsusuri ng Rave (Sumangguni sa Apendise
A) at Por Ti. Amin na lamang inabangan ang aktwal na pagpapalabas at ini-rekord ito
upang ikumpara sa dubbed na bersyon. Sa programang Lupin III, tanging Filipino na
iskrip na lamang ang naitago ng manunulat. Dahil sa wala na ito sa ere, ang iskrip na
lamang ang aming pinagbatayan. Sa kaso naman ng Meteor Garden, namili na kami ng
ini-record na palabas batay sa araw kung kailan kami libreng manood at humiram kami
ng subtitled version na CD ng partikular na episode. (sumangguni sa Apendise B para sa
iskrip)
Paano po ba ang Boses Papel? 46
Ang mga Manonood. Ang mga nakapanayam namin para sa mga manonood ay
ang mga kasama namin sa bahay, trabaho at mga kakilala.Isinagawa ang mga panayam sa
huling lingo ng Setyembre hanggang sa pangalawang linggo ng Oktubre.
Sa pangkalahatan, may siyam na tao ang nakapanayam. Samantala, dalawang
pang-grupong diskusyon naman ang isinagawa ng mga mananaliksik.Pitong katao sa
bawat diskusyon ang nakilahok sa pagbibigay ng impormasyon.
Ang mga Eksperto. Pinili namin ang mga ekspertong aming kinapanayam batay sa
mga larangang sa tingin namin ay makatutulong sa aming pananaliksik. Aming
nakapanayam ang Chair ng Departemento ng Brodkasting na si Propesora Rosa Maria
Feliciano, ang direktor ng Sentro ng Wikang Filipinoisa Diliman na si Dr. Galileo Zafra
at isang eksperto sa pagsasalin na si Dr. Nilo Ocampo.
INSTRUMENTASYON
Sa pananaliksik na kwalitatibo, ang primaryang instrumento ay ang mga
mananaliksik mismo. Pinakapapel na ginampanan ng mga mananaliksik ay tipunin ang
mga datos mula sa serye ng obserbasyon at mga panayam.
Bukod pa rito, bumuo rin ng iba pang instrumento ang mga mananaliksik para
naman sa pakikipanayam sa mga direktor, dubber at tagasalin at mga manonood.
(Tingnan ang Apendise C at D para sa detalyadong larawan ng mga instrumento.)
Hiwalay namang bumuo ng instrumento para naman sa mga eksperto batay sa
kung ano ang bakgrawnd nila, at isa pa para naman sa mga manonood ng dubbed
programs. (Sumangguni sa Apendise E para sa detalye)
Paano po ba ang Boses Papel? 47
Sa proseso ng obserbasyon, tiningnan ang mga pagbabagong nagaganap sa boses
at dayalogo mula sa orihinal na teksto tungo sa dubbed na bersyon na programa.
Binigyang-pansin din ang komunikasyong nagaganap sa pagitan ng mga dubber, sa
pagitan ng dubber at direktor, at maging sa pagitan ng mga dubber, direktor at ilang mga
taong nakapaligid sa kanila, na hindi naman direktang nakapaloob sa programa nila.
ANALISIS NG MGA DATOS
Ang mga datos ay sinuri sa apat na antas. Tatalakayin namin sa unang antas kung
paano nakatutulong ang dubbing at pagsasalin sa karakterisasyon ng mga tauhan mula sa
mga panayam sa mga dubber, direktor, at tagasalin. Ginamit ang Katipunan (KKK) sa
paglalahad ng mga datos sa bahaging ito. Sa pangalawang antas naman, ilalarawan ang
proseso ng dubbing sa pamamagitan ng obserbasyon sa recording studio samantalang sa
ikatlong ay titingnan kung gaano kaakma ang mga dubbed na programa sa pamamagitan
ng pagsusuring tekstwal sa mga dubbed na programa. Sa kabilang banda, sa ika-apat na
antas naman ay ilalarawan kung paano tinitingnan ng mga manonood ang ganitong
karakterisasyon mula sa mga indibidwal at grupong panayam.
Paano po ba ang Boses Papel? 48
LIMITASYON NG PAG-AARAL
Pangunahing limitasyon ng pag-aaral ang pagpokus lamang ang pag-oobserba sa
recording studios ng ABS-CBN, dahil hindi lang naman ang nasabing istasyon ng
telebisyon ang siyang nagpapalabas ng dubbed na mga programa. Katunayan, ang ibang
istasyon tulad ng ABC 5, GMA 7, RPN 9, at IBC 13 ay umaangkat rin ng mga ganitong
programa. Ang limitasyong ito ay dulot na rin ng kakulangan sa panahon na
makipagkomunika pa sa ibang dubber mula sa ibang istasyon.
Bagama’t may ganitong suliranin, hindi rin naman masasabi na walang nalaman
ang mga mananaliksik tungkol sa ibang dubbed na mga programa mula sa ibang istasyon,
dahil ang mga dubber na nakapanayam ay hindi naman eksklusibo sa iisang istasyon, at
sila ay ‘rumaraket’ din sa iba pang programa mula sa ibang istasyon. Tinangka rin na
makapag-obserba sa GMA, nguni’t napag-alaman na walang sariling studio ang istasyon
para sa dubbing sessions ng kanilang mga programa. Dagdag pa rito, malamang na hindi
mapayagan ang mga mananaliksik na mag-obserba sa hiwalay na mga recording studio
na ito, dahil istrikto raw ang mga namamahala nito.
Isa pang limitasyon ng pag-aaral ang hindi malawakang pagkondukta ng
pagsusuring tekstwal. Tunay na hindi sapat ang iilang iskrip at episode na inalisa upang
makabuo ng matibay na konklusyon. Ang limitasyong ito ay dala pa rin ng kakulangan sa
panahon, at ang ilang dokumento ay hindi naman lantarang ipinamamahagi sa mga
nagnanais na makakuha nito. Konpidensyal ang ilan sa mga ito, lalo na ang mga iskrip ng
kasalukuyang pinapalabas na mga programa.
Paano po ba ang Boses Papel? 49
Sa pag-aaral ng pagbasa ng mga manonood sa karakterisasyon ng mga tauhan,
binigyang-diin lamang sa pag-aaral ang elemento ng dubbing at pagsasalin o ang mga
boses at mga salin na mga dayalogo. Masasabing hindi masyadong nabigyan ng
importansiya ang iba pang mga salik sa pagbasa ng mga manood tulad ng pagkagusto nila
sa mga artista mismo at istorya nito.
Gayunpaman, sinubukan pa rin ng mga mananaliksik na bigyang kahulugan ang
mga impormasyon na nakalap upang sagutin ang suliranin ng pag-aaral.
Paano po ba ang Boses Papel? 50
Pagtalakay sa Kinalabasan ng Pag-aaral
Sa bahaging ito, aming bibigyang-saysay ang mga nakalap na datos. Tatalakayin
namin sa unang antas kung paano nakatutulong ang dubbing at pagsasalin sa
karakterisasyon ng mga tauhan mula sa mga panayam sa mga dubber, direktor, at
tagasalin. Sa pangalawang antas, ilalarawan ang proseso ng dubbing sa pamamagitan ng
obserbasyon sa recording studio samantalang sa ikatlong ay titingnan kung gaano kaakma
ang mga dubbed na programa sa pamamagitan ng pagsusuring tekstwal sa mga dubbed na
programa. Sa kabilang banda, sa ika-apat na antas naman ay ilalarawan kung paano
tinitingnan ng mga manonood ang ganitong karakterisasyon mula sa mga indibidwal at
grupong panayam.
UNANG ANTAS
Tinalakay na sa panimula ang eksena sa Pilipinas kung kailan nagaganap ang
pagda-dub ng mga banyagang programa gayundin ang telebisyon bilang midyum ng
pagpapalabas ng mga dubbed na programa kung kaya ilalahad na lamang sa bahaging ito
ang apat pang nalalabing elemento ng dramatistic pentad – ang akto, aktor at layunin sa
komunikasyon.
Paano po ba ang Boses Papel? 51
AKTO: Dubbing = Re-akting
“Ang dubbing kasi, parang artista ka diyan.
Umaarte kasi yung boses mo diyan… ang pagda-dub talaga, voice acting.”
- Arnold Abad, Direktor, “Rave”
“ That’s actually, re-acting. Re-acting of that character.”
- Cynthia Villanueva, San Chai, “Meteor Garden”
“Dubbing works with the right script and the right dubber.”
- Christian Paul (JP) Balandra, Tagasalin, “Paloma”, “Endless Love”
Isang sining na maituturing ang dubbing. Ito ay isang porma ng pag-arte gamit
ang boses kaya masasabi ring sa prosesong ito, tila inaarte muli ng dubber ang ginagawa
ng tauhan sa palabas sa pamamagitan ng pagbibigay ng tamang emosyon at pagbigkas.
Kaakibat ng paglalapat ng tamang boses ang tamang iskrip. Bukod sa boses ay kailangan
din ng mahusay na pagsasalin ng mga dayalogo.
Kung gayon, ang dubbing ay maihahalintulad sa produksyon ng isang palabas.
Kung sa isang programang telebisyon ay may direktor, mga aktor at manunulat, ganito
rin sa dubbing. Dito, may tinatawag na dubbing direktor, dubber na nagsisilbing aktor, at
tagasalin na nagsusulat ng iskrip. Sila ang mga aktor sa likod ng paggawa ng isang
dubbed na programa.
Paano po ba ang Boses Papel? 52
Ang Katipunan ng mga Pangunahing Aktor: Mga Gampanin sa Dubbing
Magugunitang sa rebolusyon noong 1896, malaki ang naging papel ng Katipunan
upang labanan ang mga dayuhan.
Sa eksenang namamayani ang mga banyagang palabas sa lokal na telebisyon,
aming gagamitin ang metaporang Katipunan. Ihahalintulad ang mga aktor ng dubbing sa
mga tao sa likod ng organisayong ito.
Ang Direktor = Ang Supremo
Ang Supremo ang nagsilbing gabay sa Katipunan. Sa kanya nagmumula ang mga
direksyon sa para sa kabuuang pagkilos ng organisasyon. Kung sa dubbing,
maihahalintulad siya sa direktor. Kritikal ang gawain niya sa proseso ng produksyon. Sa
umpisa ng palabas malaki na ang papel niya mula sa casting at pati sa iskrip. Ang
direktor ang pumipili ng boses para sa mga tauhang ida-dub. Mahalaga ang puntong ito
dahil bukod sa programa mismo, nakasalalay din sa boses ang tagumpay ng isang
programa. Ayon kay M. Repuyan, direktor ng “Por Ti” at “Daniela” isa sa mga
nakadadagdag sa lebel ng pagkagusto ng mga manonood sa isang dubbed na programa ay
kung bagay ang boses na ginamit sa dubbing (personal na komunikasyon, Setyembre 17,
2003). Sabi naman ni L. Maylas, Direktor ng “Trapp Family Singers’: “Kung maaari
yung boses mo tamang-tama dun sa character na ‘pag nakita nila, ‘parang siya’,”
(personal na komunikasyon, Setyembre 22, 2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 53
Bukod sa boses, kailangan ding pag-aralan ng isang direktor ang wikang
gagamitin para sa iskrip sa buong serye ng programa. Halimbawa, ang direktor ng “Peter
Pan” at “Meteor Garden” na si D. Mandia ay galing sa old school of thought na
pagsasalin kung saan hangga’t maaari ay purong Tagalog ang dapat gamitin. Dahil sa
kontemporaryo ang wikang kailangang gamitin sa “Meteor Garden”, kinailangan niyang
magsaliksik sa wika ng Generation X. ginawa niya ito sa pamamagitan ng pagtanongtanong
sa kanyang mga kakilalang tinedyer ng kung ano ang ibig sabihin ng mga salitang
malimit nilang gamitin at kung bakit nila sinasabi ang mga iyon (personal na
komunikasyon, Setyembre 20, 2003).
Dagdag pa rito, may mga pagkakataon din na maraming nagsusulat para sa iisang
programa tulad ng Meteor Garden kaya responsibilidad din ng direktor ang bigyan ng
oryentasyon ang kanyang mga tagasalin kung anong mga salita at klase ng wika ang
angkop na gamitin. Inilalahad niya rin sa mga ito ang mga salitang hindi pinapayagang
gamitin ayon sa memorandum ng istasyon na nagbo-brodkast ng palabas.
Sa madaling salita, kailangang alam ng direktor kung anong konsepto ang
kanyang palalabasin sa dubbing batay sa aspeto ng boses, atake at wikang dapat gamitin
sa palabas.
Bukod dito, maituturing na isang tagapamahala ang direktor. Kailangan din
niyang panatilihin ang kalidad ng pagkaka-dub ng isang programa. Siya ang nagbabantay
kung sync o hindi ang pagbato ng mga linya ng isang dubber. Ayon kay D. Cariño,
direktor ng “Yugi-Oh Duel”, “Kawawa ang direktor kasi nakamonitor siya...synching,
boses na gagamitin, script.” (personal na komunikasyon, Setyembre 30, 2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 54
Pagbabantay sa Synching
Mahalaga kasi ang elemento ng synching. Ayon kay C. P. Balandra, “Kasi what’s
important is yung nagsi-sync siya, yung pareho siya pag dinub siya don, parang natural
na bumubuka yung bibig niya na sinusundan ng tao na parang totoong tao na, totoong
Pilipino na yung labas, totoong nagta-Tagalog…” (personal na komunikasyon,
Setyembre 21, 2003).
Kumbaga, ang direktor ay ang nagsisilbing gabay ng dubber. Siya ang nagsasabi
kung huli o masyadong una yung pasok ng linya o kaya naman ay kung kailan kailangang
i-stretch o i-tighten ang mga salita upang sumabay doon sa buka ng bibig ng tauhan ang
dayalogo. Sa ilang pagkakataon, binabago niya ang nakasulat sa iskrip upang mag-sync
ang dayalogo sa aktwal na dubbing. Ayon kay L. Maylas, may awtoridad ang direktor na
baguhin ang mga sa iskrip sa mismong dubbing. Sabi niya, maaari daw ang tinatawag na
dagdag bawas – pagdadagdag at pagbabawas ng linya. Halimbawa, maaaring lagyan ng
pangalan ang linyang, “Saan ka ba pupunta? at gawing “Saan ka ba pupunta Jenny?”
kung ang huli ang mas aangkop sa buka ng bibig ng tauhan na dina-dub (personal na
komunikasyon, Setyembre 22, 2003).
Dahil dito, sinasabi ni N. Tolentino (“Paloma” at “Gata Salvaje”) na dapat
matalas ang tainga at mata ng isang direktor upang sa gayon ay mababantayan niyang
maigi ang synching at angkop ang emosyon at pagbato ng mga linya upang maganda ang
lumabas na kalidad ng dubbing (personal na komunikasyon, Setyembre 30, 2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 55
Idinagdag din niya na mahalaga ang pagtutulungan sa dubbing, “tulungan yan e.
Binabantayan ko siya (dubber), binabantayan niya rin yung sarili niya, tapos nakikinig
pa siya sa akin.”
Mga Kailangang Bantayan ng Direktor Bukod sa Synching
Emosyon at Atake. Tinitingnan din ng isang direktor kung tama o angkop ang
emosyon at atake sa linya ng kanyang aktor sa bawat eksena. Siya ang nagsasabi kung
may dapat pang baguhin sa pagbigkas ng dubber at ang tamang emosyon at tonong dapat
ibigay sa tauhang dina-dub. Sa pamamaraan ng pagbigkas, apat na bagay ang kailangang
bigyang pansin ayon kay D. Mandia. Ang mga ito ay ang kalinawan ng pagbigkas,
projection, modulasyon at karakterisasyon. Mahalaga ang mga ito dahil dito nakasalalay
ang tinatawag niyang flawlessness o pagkabagay ng boses sa tauhan. Kasama rito ang
pagbabantay niya laban sa sing-song na pagbato ng linya o yung tipong tila kumakanta
dahil may tono ang pagsasalita o kaya ay paggamit ng kolehiyalang aksent.
Reaksyon. Bukod sa mga nabanggit, nararapat ding niyang tukuyin ang reaksyon
ang dapat gawin ng isang dubber sa eksena. Sa pangkaraniwan, kahit mga paglingon ng
mga tauhan ay karaniwang nilalagyan ng reaksyon katulad ng “ha.”, “hmmm.” at
“ungh!”. Ngunit ayon kay Maylas, hindi na kailangan ng mga ganoong klaseng reaksyon
dahil wala naman ito sa orihinal na video. Kumbaga, nakikita na kasi ang paglingon.
Nilalagyan na lamang ng mga reaksyon sa pagkakataong may pangayayaring tulad ng
kapag may nasaksak o kaya ay nadapa ang tauhan.
Paano po ba ang Boses Papel? 56
Timbre ng Boses ng mga Dubber. Maliban sa aspetong emosyonal at tunog, dapat
niya ring paalalahanan ang dubber kung anong timbre ng boses ang dapat niyang gamitin.
Sa kadalasan, ang isang dubber ay may higit sa isang karakter na binobosesan at hindi
maiiwasang magkapalit-palit ito sa proseso ng pagda-dubbing. Ang direktor ang
nagsasabi kung dapat na nipisan o kapalan ang kanyang boses batay sa karakter na dinadub
niya.
Dahil sa mga nabanggit na gampanin ng direktor, lubhang makakatulong kung
dubber at tagasalin rin siya ayon kay D. Cariño upang madali na sa kanyang bumuo ng
konsepto kung paanong sasabihin sa dubber ang gusto niyang mangyari, ang atake at
salitang gagamitin sa iskrip.
Konsepto sa Wika. Sa pagpili ng mga salita, may tinatawag silang concept of
language ayon kay N. Tolentino habang conceptualized theory of language naman ang
tawag dito ni Mandia. Sa konseptong ito, may mga partikular na salita na dapat gamitin
batay sa materyal at tauhang kanilang dinadub.
Pagpili ng mga Eksenang Ipapalabas. Bukod sa mga nabanggit na
responsibilidad sa dubbing, ang direktor din ay may gampanin sa pagpili ng mga
eksenang ipapalabas. Minsan kasi, may mga eksenang hindi na kailangan o kaya naman
ay masyadong bulgar tulad ng mga bed scene na kadalasang lumalabas sa mga Spanish
telenovela. Gampanin nilang tukuyin sa editor kung aling mga eksena ang dapat nang
tanggalin.
Paano po ba ang Boses Papel? 57
Dahil sa may mga pamantayan at mga dapat bantanyan ang mga direktor bukod sa
pagsangguni nito sa orihinal na video, mahihinuha mula dito na maaaring magkaroon ng
muling paglikha sa mga imahe ng mga tauhang kanilang idina-dub. Partikular sa
synching, nagkakaroon ng pagbabago sa bilis ng pananalita ng mga dubber upang
sumakto ang mga salita ng mga ito sa buka ng bibig ng mga tauhan. Sa aspeto naman ng
emosyon at konsepto sa wika, maaari ring magkaroon ng mga pagbabago batay sa
persepsyon ng mga direktor sa kung ano ang babagay para sa dubbing. Ang bilis ng
pananalita, emosyon, at wikang sinasalita ng mga tauhan ay may kontribusyon sa
karakterisasyon ng mga tauhan (Pittam, 1994).
Klasipikasyon ng mga Direktor
Mula sa aming mga panayam, masasabing may klasipikasyon ang mga direktor
batay sa kanilang bakgrawnd, pagsunod sa konsepto ng synching at ugali sa pagdidisiplina
ng mga dubbers. Ang mga ito ay may impluwensiya sa kanilang pamamaraan ng
pagdirek kaalinsabay ang atake sa boses at salin na dayalogo.
Bakgrawnd
Bukod sa dubbing mismo, karaniwang mula sa teatro at radyo ang mga direktor.
Ang oryentasyon nila sa kanilang mga nabanggit na propesyon ay nakakaimpluwensiya
sa kung paano sila nagdidirek ng dubbing.
Paano po ba ang Boses Papel? 58
Halimbawa ng direktor na galing teatro si D. Mandia. Mula sa kanyang pamimili
ng mga dubbers hanggang sa direksyon mismo ay tila parang sa teatro. Ayon nga sa
kanya, “Ang training ko lang naman basically, what is being trained on the theater is
being transformed din sa dubbing…” (personal na komunikasyon, Setyembre 20, 2003).
Lahat halos ng mga dubber niya ay sa teatro rin galing. Iyon ang prayoridad niya dahil
magkatulad sila ng wikang ginagamit sa pag-arte bilang mga taga-teatro.
Si L. Maylas naman ay galing sa radyo. Ayon sa kanya, kailangan ang isang
dubber ay pumasa sa odisyon at maging talento muna sa radyo bago sumabak sa dubbing
sapagkat sa radyo matututunan ang tamang pagbibigay ng emosyon at pagbigkas ng linya
(personal na komunikasyon, Setyembre 22, 2003).
Sa radyo, mahalaga ang konsepto ng biswalisasyon kung saan nagkakaroon ng
imahe ang mga manonood sa nangyayari sa pamamagitan ng tunog at mga dayalogo
kasama ng mga sound effects at musika. Dahil dito, malaki ang pagbibigay diin niya sa
emosyong ibinibigay ng kanyang mga dubber sa kanilang mga linya. Ayon sa kanyang
pananalita, kailangan sa dubbing na “Kahit na hindi mo pinapanood, pinakikinggan mo
lang, nafi-feel mo, ganun. Parang nakikinig ka ng radyo. Ngayon ‘pag pinanood mo pa,
lalo mo nang mafi-feel yung dubbing.”
Sa dubbing mismo, may mga pagkakataon naming binabago niya ang mga linya
sa iskrip. Mas mabibigat na salita ang ginagamit nila upang higit na madagdagan ang
emosyon at antas ng pagbato ng linya ng mga talento. Halimbawa ang linyang “Bakit ka
nagkakaila?”. Maaari itong lagyan ng pwersa tulad ng “Sinungaling ka!”. Ayon din sa
kanya, may pangungusap na hindi mo kailangan lagyan ng “e”. Halimbawa, “Sabi mo
Paano po ba ang Boses Papel? 59
bata ka pa e.” Kung galit ka daw at lalagyan mo pa ng “e” hindi daw bagay kaya dapat
gawing “Sabi mo bata ka pa!”
Mula sa mga ito, mababatid na nagkakaroon ng pagdadagdag sa emosyon, atake
sa dubbing, at mabigat na klase ng mga salita. Ang mga ito, katulad na nabanggit na
kanina, ay maaaring maka-apekto sa imahe ng mga tauhan.
Estilo
Pagdating naman sa estilo, may direktor na kumbensyunal - partikular sa synching
at pagkaka-Filipino ng mga linya. Mayroon din namang naturalistiko na hindi
masyadong partikular sa pagkaka-sync at sa uri ng Tagalog na ginamit sa pagsalin. Ang
mahalaga sa kanya ay maging natural ang labas ng mga linya.
Isa si Repuyan sa mga direktor na naturalistiko. Hindi siya masyadong istrikto
pagdating sa synching at pagkaka-Filipino ng iskrip. Hindi niya masyadong sinusunod
ang guide o ang video ng programa sa orihinal nitong wika. Mas binibigyan niya ng
importansiya kung paano lalabas na natural ang pagbibigay ng linya ng taong dina-dub
base sa eksena. Kumikiling siya sa ganitong pamamaraan upang kapag pinanood na ng
mga tao ang programa, magiging parang normal lang na nagsasalita at nag-uusap sa
Filipino ang napapanood at naririnig nila. Dahil dito, gumagamit din siya ng Taglish sa
kanyang mga iskrip (personal na komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Pamamaraan ng Pagdidisiplina
Iba’t iba rin ang pamamaraan ng mga direktor sa pagdidisiplina sa mga dubber.
Mayroong mapagbantay, magagalitin, maluwag, at mahinahon.
Paano po ba ang Boses Papel? 60
Ang mapagbantay na direktor. Hindi kayang iwan ng isang mapagbantay na
direktor ang kanyang mga dubber sa pagda-dub ng materyales. Sayang naman kasi kung
papaulitin daw niya kapag hindi niya nagustuhan ang ginawang atake ng dubber.
Ang istriktong direktor. Sa pagkakamali ng dubber o kaya naman ay kung ayaw
nitong sumunod, maaari siyang masigawan at makatanggap ng malulupit na salita mula
sa isang direktor na magagalitin. Maaaring sabihan siya ng:
E sino ang mangyayari(masusunod) sa ‘ting dalawa? Ikaw o ako?
Mali yung ginagawa mo! Mali yung reading mo sa linya mo.
Why don’t you go back to your grammar? Why don’t you go back to your
Filipino?
Ang maluwag na direktor. Madalas sabihin ng isang maluwag na direktor ang
“pwede na ‘yan” kahit na sa tingin niya ay pangit na ang pagkakabato ng linya dahil sa
sobrang magkakakilala at magkakaibigan na sila ng mga kasama niya sa dubbing.
Sa kabilang banda, iba naman ang pamamaraan ng isang mahinahong direktor.
Kapag nagkakamali ang dubber:
I make sure na ika-calm down ko yung ano (dubber).. kasi pag nagkakamali na
yung talent, lalo siyang kinakabahan, lalo siyang mabubulol, lalo siyang
magkakamali. So ipaparest ko muna siya, pagkatapos siya yung gagamitin ko pa
rin. Ngayon kung hindi niya talaga magawa yung pinapagawa ko, papalitan ko
siya, pero di ko sesermonan na ano…kakausapin ko. Ngayon pagka nagawa na
Paano po ba ang Boses Papel? 61
niya yung gusto ko, I give him a pat on the back.. that’s it. ‘That’s what I want.
Yun yung gusto ko.’ Pag hindi niya nagawa, ‘pahinga ka muna, mamaya uulitin
natin.’ - Jay-R Flores, Direktor ng “Zorro”
Sa kabuuan, ito ang talaan ng klasipikasyon ng direktor batay sa ilang mga
katangian.
Talaan 2. Mga Klasipikasyon ng Direktor batay sa Ilang Katangian
Katangian Klasipikasyon Deskripsyon
Galing Teatro - parang sa teatro nagdidirek
- artista sa teatro ang mga dubbers
Bakgrawd Galing Radyo - may pagbibigay diin sa emosyon ng
pagbigkas ng mga linya
- talento sa radyo ang mga dubbers
Kumbensyunal - partikular sa synching at pagkaka-
Tagalog sa iskrip
Estilo
Naturalistiko - hindi partikular sa synching at
pagkaka-Tagalog ng iskrip
- mas binibigyang halaga kung papaano
magiging naturalistiko ang
pagpapalitan ng dayalogo sa palabas
- maaaring gumamit ng Taglish sa iskrip
Mapagbantay - hindi maipaubaya sa kanyang mga
dubber ang pagbato ng linya
Istrikto - nakakapagtaas ng boses at
nakakapagbitiw ng mga mapanglait na
salita sa pagkakataong nagkakamali ang
dubber
Maluwag - “pwede na yan”
Pamamaraan ng
Pagdidisiplina
Mahinahon - pinakakalma at pinagpapahinga ang
dubber sa pagkakataong mukha na
itong tensyunado
- dinadaan sa pakikipag-usap sabay tapik
sa likod kapag nakuha na ng dubber
ang tamang pagbikas
Paano po ba ang Boses Papel? 62
Ang Tagasalin = Utak ng Katipunan
Kung maituturing na ang direktor ng dubbing ang Supremo sa produksyon, ang
tagasalin naman ang siyang Utak nito. Sa mga pananalita ni M. Repuyan, nakasalalay sa
mga manunulat ang bubuo sa iskrip na siyang pagbabatayan ng direktor at mga dubber
(personal na komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Bago magkaroon ng awtoridad ang direktor sa mismong dubbing, ang tagasalin
muna ang siyang bumubuo ng interpretasyon at primaryang umiintindi ng iskrip na nasa
wikang Ingles. Samakatuwid, matapos siyang bigyan ng oryentasyon ng direktor, nasa
kanyang mga kamay na kung paanong atake ang nararapat para sa materyal. Kritikal din
ang kanyang gampanin dahil ang nilikha niyang mga linya ang magpapadali o
magpapahirap sa proseso ng dubbing. Hindi lang siya basta nagsasalin kundi mahalaga
ring malawak ang tanaw niya ng produksyon sa kabuuan.
Sa pananalita ni C. P. Balandra, “Sa scriptwriting, ibinubuhos mo lahat ng
emotions…everything.” (personal na komunikasyon, Setyembre 21, 2003).
Sa pangungusap sa itaas, mahihinuha na kinakailangang gawin ng tagasalin ang
lahat ng pamamaraan upang masulat ang iskrip sa pinakamagandang paraan. Subali’t ano
nga ba ang maituturing na “maganda” ang pagkakasulat?
Paano po ba ang Boses Papel? 63
Mahahalagang Batayan sa Pagsasalin
Matalinong Pagkakasulat. Ayon kay N. Tolentino, kinakailangan na “matalino
ang pagkakasulat” ng isang iskrip. Nangangahulugan ito ng “tamang Tagalog, tama ang
thought, ‘yung kaisipan ng sinusulat…at sync (doon sa buka ng bibig ng tauhan ng
programa)”(personal na komunikasyon, Setyembre 30, 2003). Kailangan din na tama ang
balarila sa Filipino. Katulad sa Ingles, hindi maaaring pagsamahin ang pasado at
pangkasalukuyang pandiwa sa iisang pangungusap. Mahalaga rin ang kalinawan ng mga
dayalogo. Ayon din sa kanya, tama ang isang linya kung ito ay madaling sabihin at
maintindihan at masarap pakinggan. Ibig sabihin, kailangang natural ang maging
pagpapalitan ng mga salita ng mga tauhan mula sa mga linya. Dahil dito, ang isang
tagasalin ay dapat na may malawak na kaalaman at bokabularyo sa wikang Filipino
bukod sa dapat siyang marunong magsulat at umintindi ng Ingles.
Pagkamalikhain. Kailangan din na malikhain ang isang tagasalin lalo na sa
panahong kulang o kung sakaling hindi maganda ang pinagbabatayan niyang Ingles na
iskrip. Sa mga ganitong pagkakataon, malaki ang gampanin niya upang mapunan ang
mga ganitong kakulangan depende sa kanyang estilo. Ayon nga kay Y. Tagura, isa sa
mga tagasalin ng “Meteor Garden”:
Sa totoo lang, ang sampung translator bigyan mo ng isang material ang
outcome niyan iba iba pa rin ang lalabas. Although nandun yung same
thought pero yung pinaka product, ‘yung how they deliver the lines, how they
constructed the sentences, iba iba…Although hindi siya yung translation na galing
talaga sa sariling isip mo yung idea na yun, mag-iinject ka pa rin ng sariling
Paano po ba ang Boses Papel? 64
mong idea kasi kung minsan merong idea dun sa English guide namin na wala
naman, I mean, meron sa video pero wala sa english guide… dapat creative ka
rin. Isipin mo… kung paano mo lalagyan yung mga butas na yun, tsaka kung
paanong words yung gagamitin mo para mas lalong gumanda yung mga lines
nung tao… depende rin sa interpretasyon nung writer kung papaano ba nya
naiintindihan yung English script… iba iba rin sila ng atake sa linya. Hindi
isang linya lang na pare-parehas lang ang lalabas niyan eh. Although same
thought, iba iba rin yung words na ginagamit. May mga writer na malalim
magtagalog, merong writer na hindi. So dun palang nag iiba-iba na. (personal na
komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Sa karanasan naman ni C. P. Balandra sa pagsasalin sa “Endless Love”, may
pagkakataong lubhang mas maikli ang Ingles na iskrip kumpara sa buka ng bibig ng
karakter kaya ayon sa kanya, “you put a little bit of yourself”sa paraang hindi mababago
ang istorya (personal na komunikasyon, Setyembre ). Kailangan lamang na paikutin ang
mga dayalogo doon sa pinaka-ideya ng mga linya.
Lalabas din ang pagkamalikhain ng isang tagasalin sa husay niya sa pagsusukat
kung gaano kahaba ang buka ng bibig ng tauhan at ang haba ng linyang sasakto doon.
Katulad ng nabanggit na kanina, mahalaga ang elemento ng synching. Ngayon, gampanin
ng manunulat na ipre-sync ang sa proseso ng pagsasalin upang pagdating sa dubbing,
hindi na mahihirapan ang dubber sa pagbigkas ng kanyang linya. Upang maging sakto
ang bawat linya, ida-dub na niya isa-isa ang mga karakter sa buong episode ng palabas na
isinasalin niya. Dahil dito, mahalaga na kilala niya ang mga dubber sa programa
Paano po ba ang Boses Papel? 65
sapagka’t nagkakaiba ang mga ito sa paraan ng pagsasalita. Makakatulong din kung isang
dubber ang tagasalin. Sa ganitong paraan, mapipili niya ang mga salitang isusulat niya
batay sa bilis ng pananalita ng dubber.
Synching ng Iskrip sa Materyal. Sa elemento pa rin ng synching lalo na sa
telenovelas, mahalaga na tumutugma ang huling kataga sa huling buka ng bibig kung ito
ba ay alinman sa mga patinig a-e-i-o-u. Ibig sabihin, kung “o” ang huling buka ng bibig
ng tauhan sa isang linya, kailangan “o” rin ang huling katagang isusulat sa iskrip.
Gampanin ngayon ng tagasalin na mag-isip ng mga salitang aakma sa mga pagkakataong
ganito.
Dahil sa sa paghabol ng mga manunulat sa elementong ito, naiiba na minsan ang
kahulugan ng isinaling dayalogo mula sa orihinal. Ayon sa isang tagasalin na si R.
Sydney:
hindi siya faithful translation ha. Yun yung isipin ninyo. It’s not always a
faithful.. it’s never a faithful translation kasi kung gusto nyo talagang makakita ng
faithful translation of a foreign program, bumili kayo ng subtitles kasi yun ang
tatandaan ng lahat. So it’s more of an adaptation. Hindi talaga siya direct
translation or something… Kasi may object of synching siya eh. So hindi talaga
siya nagiging grabeng-grabeng faithful. Tsaka kung angkop sa video, fine,
hello! Cartoons? Sinong mag-aabala niyan ‘no?” (personal na komunikasyon,
Setyembre 17, 2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 66
Dahil sa kailangang maging malikhain ng mga tagasalin, hindi maiiwasang
magkaroon ng pagbabago sa mga iskrip na kanilang ginagawa. Ang paglalangkap nila ng
mga “palabok” at paghabol sa synching ay maaaring makaapekto sa nagiging imahe ng
mga tauhan (Pittam, 1994).
Halimbawa nito ang karanasan ni C. P. Balandra:
There was this incident naman kasi na sinulat ko the other day, (patungkol sa
“Endless Love”) umalis si Jenny kasama si Johnny. Si Andrew hinanap sila,
hinabol sila. So si Andrew nag-drama. Ang translation niya was this. Kung
isusukat mo sa paper ganito lang (mga dalawang pulgada lang). Pero dun sa
translated paper isang buong page siyang lumalabas. Kasi maraming buka ng
bibig. Sinabi niya that time, “Mahal na mahal kita Jenny. Why did you have to
leave me?…No matter what I’ll still accept you.” ... Tapos itra-translate mo pa
‘yun “Kahit na anong mangyari mahal na mahal kita. I love you..” Pero naubos,
kailangan mong magdagdag… Lalagay mo sa huli “kahit na magunaw pa ang
mundo.” … Mga tienes na palabok na ma-aappreciate ng audience at the same
time. Magkakaroon siya ng impact din.( personal na komunikasyon, Setyembre)
Ayon pa kanya, hindi maiiwasan ang mga ganitong pagkakataon. Ang mahalaga
ay ang hindi mabago ang takbo ng istorya.
Paano po ba ang Boses Papel? 67
Kontekstwalisasyon. Nabanggit na kanina na layunin ng dubbing at pagsasaling
lumabas na parang natural na Pilipino ang nagsasalita sa mga dubbed na palabas.
Kaakibat nito, mahalaga ding mailagay sa konteksto ng Pilipinas ang mga dayalogo
upang maunawaan ng manonood ang mga dayalogo. Ang ganitong klase ng pagbabago
ay nakadadag sa ilusyon sa tunay na Pilipino nga ang nagsasalita.
Dagdag pa dito, kinakailangan na naiintindihan ng mga manonood ang gustong
iparating ng programa. Dahil nga inangkat lamang sa ibang bansa ang mga dubbed na
programang ito, iba ang lunan nito at may mga pagkakataong gumagamit ito ng mga
termino na hindi mauunawan kung literal na isasalin lamang sa Filipino. Halimbawa nito
ang ilang joke na nasa Ingles na iskrip. Kung ito ay isang joke kinakailangan na
nakakatuwa para sa manonood, subali’t kung hindi sila nakakaugnay dito, imposible
silang matawa. Sa mga kahalintulad na pagkakataon, kinakailangan na i-angkop ang linya
upang maintindihan iyon sa paraang matatawa at mauunawaan ng mga manonood sa
pamamagitan ng pagbabago sa mga ito o pagdadagdag ng mga salita o iyong tinatawag
na ad lib.
Narito ang ilan sa mga halimbawa kung saan nagkakaroon ng mga pagbabagay sa
salin upang maisakonteksto ito:
… merong isang character dun (sa Captan Cats), para siyang bear brand…
kunwari sasabihin niya, ‘bibili ako ng.. bagong bag’ tapos binigyan siya ng
bagong bag, tapos sasabihin niya, “Ay bagong bag! Ang ganda nito.” Tapos
tatanungin siya kung sa’n nya binili yun, sasabihin nya, ‘sa ukay-ukay’…
Paano po ba ang Boses Papel? 68
(sa “Yugi-oh Duel”) “Meron dung ano hindi naman talaga nasa English “it’s a
joke, joke, joke”. Ganun pati yung tono niya ganun. So ang ginawa namin dito na
nagsimula yung “joke, joke, joke!”. Kinuha namin yun. Cute naman.
Tapos may mga times sila sa Mexican telenovelas. May term silang mga pagkain
na “pinyatac”, “kuling-kuling”, hindi ko maintindihan minsan. Tutal wala namang
video hindi naman ipapakita yung itsura ng pagkain. So pinalulusot namin yun.
Yung tipong nag-iimbento kami ng ano, ng spaghetti, pasta, ginagamit din naman
nila yun. Ang pinaka-safe na diyan e yung tacos. Kasi ang Mexican ang pagkain
talga nila yung mga tacos-tacos. So yung tacos as is yun kasi meron namang tacos
dito may tacos din dun. Ganun lang. Binabago nila yung mas kilala dito. Tapos
alam dito sa Pilipinas.
Takbo ng Istorya. Gayunpaman, upang hindi tuluyang mabago ang kabuuan ng
programa dahil sa pagsasalin, responsibilidad naman ng tagasalin na alamin ang takbo ng
istorya sa palabas upang mapanatili nito ang iisang daloy. Kaugnay nito, kailangan ding
pagbatayan ng manunulat ang video na kanyang isinasalin. Sa kongkreto, telebisyon,
Ingles na iskrip at mga kagamitan sa pagsusulat tulad ng makinilya o kompyuter ang mga
kinakailangan sa pagsasalin. Kung walang video ang isang tagasalin, para siyang bulag
ayon kay C. P. Balandra dahil sa ibinabatay din ng tagasalin ang mga salitang gagamitin
niya sa mga tauhan at sa mismong eksenang nagaganap sa kongkreto (personal na
komunikasyon, Setyembre). Nararapat na alam niya kung ano ang eksaktong nagaganap -
Paano po ba ang Boses Papel? 69
kung nagsusuntukan ba, nagbibiruan, o nag-iiyakan ang mga tauhan. Kailangang may
malawak na kaalaman ang isang manunulat sa programang kanyang isinasalin upang
magkaroon pagkakatugma-tugma ang mga dayalogo sa istorya. Ayon nga sa kanya:
Yun ang dapat unang nasa utak mo, kung ano ang magiging flow ng story. Kung
alam mo na ang huli kailangan i-develop mo na siya sa una. ‘Dapat ganito ang
patutunguhan nito’. Wag kang kumaliwa, wag kang umikot. Wag kang kumanan,
dumiretso ka. (personal na komunikasyon, Setyembre).
Mga Salitang Hindi Binabago. May mga salita rin na hindi na nila binabago lalo
na kung walang katumbas sa Filipino ang mga salita sa Ingles na iskrip tulad ng sa
“Rave”. Halimbawa nito ang mga salitang “Melforce”, “Desperado Bomb”, “Combat
Rave” at “Darkbrain”. May mga Intsik na salita rin ang hindi na binabago sa Meteor
Garden. Sa pananalita ni Y. Tagura:
Yung isang episode ng Meteor Rain, yung episode ni Xi Men, na sinabi n’ung
parang kababata niya na, parang in English ang tawag dun very moment… in
Chinese, meron talaga silang term for that. Tapos ayun, ni-retain ko yung term
nila for that tapos at the same time dinugtong ko yung english translation niya na
ayun, very moment… (personal na komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 70
Koordinasyon. Katulad ng nabanggit kanina, may mga pagkakataong hindi lang
isa ang nagsasalin sa isang programa tulad sa “Rave”. Apat ang tagasalin sa palabas na
ito. Kanya-kanya sila ng episode na isinusulat. Bukod sa pagbibigay impormasyon sa
kasama, kailangang obserbahan ng bawat isa ang dubbed na palabas upang malaman ang
mga salita o partikular na terminong ginagamit upang magkatugma-tugma ang mga salita
at estilo ng pagsulat. Halimbawa, kung pagbabatayan ang Ingles na iskrip, dad ang tawag
ni Haru, ang pangunahing tauhan, sa kanyang tatay. Kailangang alamin ng tagasalin kung
ano bang tawag ni Haru sa kanyang tatay; kung “tatay” ba, “itay” o “ama”. May mga
pagkakataon ding na nagte-text sila sa isa’t isa kung sakaling hindi nila maalala ang mga
terminong ginamit ng ibang tagasalin sa mga nakaraang palabas. Samaktwid, kailangan
ng koordinasyon sa pagitan nila upang magkatugma-tugma ang mga salitang ginagamit
sa palabas sa kabuuan.
Sa programa ring ito, nabanggit ng isa sa mga tagasalin na mahalagang naroroon
siya sa mismong dubbing ng programa dahil sa hindi na niya nasusunod minsan ang
Ingles na iskrip. Sa kadahilanang ito, siya lamang ang makapagpapaliwanag ng mga
linyang hindi maunawaan ng direktor.
Batay sa mga nabanggit, masasabing malaya naman ang mga tagasalin sa estilo
ng kanyang pagsusulat. Sa kabilang banda, kailangan pa rin nilang piliin ang mga
salitang gagamitin nila batay sa memo ng istasyon.
Paano po ba ang Boses Papel? 71
Mga Restriksyon. Bilang karagdagan, kahit na malaya mismo ang mga manunulat
sa kanyang estilo, hindi sa lahat ng pagkakataon ay nasusunod ang ginawang iskrip.
Nabanggit na kanina na maaaring mabago ito sa proseso mismo ng dubbing depende sa
direktor. Kaya idinagdag ni Sydney na mahalagang nagkakaunawaan ang dalawa sa
konsepto ng wikang gagamitin para sa programa. Ayon sa kaniya, ‘kung hindi tumugma
sa direktor… (ang iskrip), malalaos ka.’
Dahil dito, kailangang maging mapagpasensiya ang isang tagasalin sa mga
pagkakataong nababago ang kanyang iskrip. Kailangan ding matiyaga at may interes sa
pagsasalin dahil hindi ito isang biru-birong trabaho ayon kay Villanueva at sa mga
tagasalin ng “Rave”.
Ang Dubber = Ang Katipunero
Kung ang direktor ang supremo sa dubbing at ang tagasalin naman ang utak,
maihahalintulad naman na mga Katipunero ang mga dubber mismo. Hindi maaaring
matuloy ang rebolusyon kung iilan lamang ang nagsusulong nito. Sa produksyon ng mga
dubbed na programa, ang mga dubber ang nagbibigay ng katuparan sa mga nilikhang
iskrip ng tagasalin at tagapagpaganap sa misyon at bisyon ng direktor. Siya ang
nagbibigay ng buhay sa tauhan sa pamamagitan kanyang boses.
Paano po ba ang Boses Papel? 72
Pagbibigay Hustisiya sa Iskrip. Ayon kay M. Repuyan, pangunahing tungkulin ng
isang dubber na bigyang-hustisya ang nilikhang iskrip ng tagasalin. Nabanggit niya na,
“responsibilidad naman n’ung dubber, dun sa pinaghirapan mong sukatin (bilang
tagasalin), responsibilidad naman nila (dubbers) na i-deliver nang tama…” (personal na
komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Nangangahulugan ito ng pagbibigay ng tamang emosyon sa linyang binabanggit
ng tauhan at hindi lang basta ng simpleng pagbabasa. Kinakailangan din na marunong
‘magbali’ ng boses ang isang dubber. Ibig sabihin nito na marunong dapat mag-iba-iba ng
boses dahil hindi naman sa lahat ng pagkakataon ay iisa ang tonong gagamitin sa
programa, at kung seryoso sa pagda-dub kinakailangan din na nakapagbabago-bago ng
mga karakter sapagka’t ‘malalaos’ ang isang dubber kung iisang boses lang ang kaya
niyang gawain. Marunong dapat siyang magboses bata, matanda at iba pa. Ayon kay
Mandia, dapat marunong imanipula ng dubber nang mababa, pang-gitna, at mataas na
rehistro ng kanyang boses.
Mga Katangiang Kailangang Taglayin. Hindi lamang boses ang ginagamit ng
dubber sa proseso ng dubbing. Dito, gumagana rin ang kanyang mata, tenga at utak ayon
kay M. Llames. Upang masabayan ng dubber ang tauhan, kailangang mabilis ang
kanyang mata sa pag-abang sa pagbuka ng bibig ng tauhang binobosesan niya. Matalas
din dapat ang kanyang tainga para marinig ang cue o ang boses ng orihinal na tauhan sa
headset. Kung gayon, kailangan ang maging alerto sa dubbing upang malaman niya kung
anong atake at boses ang dapat niyang gamitin. Sa ganitong paraan, magagawa niyang
ma-sync ang iskrip sa buka ng tauhan.
Paano po ba ang Boses Papel? 73
Dahil dito, mahalaga para sa isang dubber na marunong siyang magbasa at
sumabay sa tamang tiyempo. Makakatulong din sa kaniya kung matalas ang kanyang
memorya sa pagkakabisa ng ilang linya sa iskrip upang madali niyang mabigkas ang mga
mahahabang linya. Kailangan ding malinaw ang pagbigkas niya ng mga linya at maganda
ang modulasyon ng kanyang boses. Kaalinsabay nito ang kakayahan niyang magsalita
nang mahusay sa Filipino.
Mga Dapat Bantayan. Maliban sa mga nabanggit, gampanin niya ring alalahanin
ang boses na ginagamit niya sa isang partikular na tauhan. Mahalagang mapanatili ng
dubber ang timbre ng kanyang boses sa bawat tauhang dina-dub niya hanggang sa
katapusan ng mismong programa. Ayon sa isang dubber na si K. Masilungan, mahahalata
ng mga manonood na iisa lamang ang nagboboses sa mga partikular na tauhan kung hindi
niya mapapanatili ang distinksyon ng kanyang boses (personal na komunikasyon,
Setyembre 17, 2003).
Sa pananalita naman ni Y. Tagura sa impluwensiya ng mga dubber at kanilang
mga kontribusyon sa karakterisasyon ng mga tauhan:
Bawat dubber may kanya-kanyang tatak sa bawat characters... Pwedeng sa
reading ng lines, pwedeng sa pronunciations... Meron din minsan may mga
speech patterns... Para maiba dun sa character na ginagawa mo. (personal na
komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 74
Pagbali sa Iskrip. May mga pagkakataon ding binabali ng mga dubber ang iskrip.
Naglalagay siya minsan ng mga adlib upang magkaroon ng katatawan sa linya. May mga
pagkakataong may nakasaad na mismo sa iskrip na kailangang ng adlib, dahil dito
kailangang marunong din siyang maglaro ng mga salita. Ayon nga kay M. Repuyan,
maihahalintulad din sa isang guide ang iskrip (personal na komunikasyon, Setyembre 17,
2003). Maaari itong sundin o baguhin sa mismong dubbing.
Maliban sa paglalagay ng adlib, binabali rin ng dubber ang iskrip kung sa tingin
niya ay hindi maganda ang pagkakasulat nito. Iniiba na lamang niya ang mga salita sa
kanyang pagbato ng linya. Maaari rin na magbigay siya ng suhestiyon kung paanong higit
na gaganda ang linya. Isa na rito ay si P. Serrano. Ayon sa kanya, binabago niya rin ang
mga linya sa pagkakataong sa tingin niya ay pangit ang mga ito (personal na
komunikasyon, Setyembre 30, 2003)
Sa pagbabagong ito, hindi maiiwasan na maapektuhan din ng mga dubber ang
imahe ng mga dayalogo.
Gayunpaman, mahalaga pa ring hindi mabago ang kahulugan ng kanyang mga
linya. Dapat na nauunawaan niya ang konteksto ng kanyang linya o ang sitwasyon kung
saan bibigkasin ang mga ito at istorya mismo upang malaman niya kung paanong atake
ang marapat gagawin.
Subali’t may hangganan ang kakayahan ng dubber na maging malaya sa kanyang
pagda-dub. Sa huli, nasa pagpapasya pa rin ng direktor kung nararapat ba ang ginawang
pagbabago.
Paano po ba ang Boses Papel? 75
Puso. Mula sa mga ito, masasabing hindi ganoon kadali ang pagda-dub. Mahirap
tumayo sa loob ng recording booth sa loob ng apat na oras at magsalita ng magsalita ayon
kay Villanueva. Dahil dito, kailangang may interes sa dubbing ang isang talento upang
maibigay niya ang kanyang kakakayahan sa pinakamagandang paraan. Sa pananalita ni
M. Repuyan, “…Napakakonti lang ng factors na kailangang taglayin ng isang talent, pero
kailangan meron ka nito…meron kang puso.” (personal na komunikasyon, Setyembre 17,
2003).
Makatutulong ito sa paghugot niya ng emosyong kinakailangan niyang ibigay sa
tauhang binobosesan niya. Kailangan din niya ng mahabang pasensiya at kagustuhang
matuto sa proseso ng dubbing. Ayon nga kay B. Durango, dubber ni Dao Ming Sz ng
pamosong “Meteor Garden”, nahahasa ang kakayahan ng isang dubber sa mismong
proseso na ng dubbing (personal na komunikasyon, Setyembre 17, 2003). Marami siyang
natututunan mula sa pakikipag-ugnayan at interaksyon sa mga kapwa dubber at direktor
kaya marunong din dapat makisama ang isang dubber.
Klasipikasyon ng mga Dubber
Kung may klasipikasyon ang mga direktor, gayundin ang mga dubber. May iba’t
ibang klase ng dubber batay sa kanyang bakgrawnd, atityud sa trabaho, katagalan sa
trabaho, at pagtingin sa pagkilalang ibinibigay sa kanilang propesyon. Ang kanilang
klasipikasyon ay maaaring makaimpluwensiya sa paano nila muling bibigyan ng imahe
ang mga tauhang kanilang dina-dub.
Paano po ba ang Boses Papel? 76
Bakgrawnd
Ang mga dubber ay karaniwang galing sa iba pang larangan tulad ng radyo,
teatro, komersyal at dubbing mismo. Ayon kay J. Flores, may mga pagkakakilanlan ang
atake ng mga dubbers sa kanilang linya batay sa kanilang pinanggalingang propesyon.
Ang mga ito ay ang tunog teatro, tunog radyo, tunog commercial at tunog
kumbersasyunal (personal na komunikasyon, Setyembre 27, 2003).
Ang isang tunog teatrong dubber ay medyo eksaherada sa kanyang pagbibigay ng
emosyon, dahil nasanay siya sa kalakaran sa teatro na kinakailangang ‘pabato’ ang tono
ng pagbigkas ng linya, upang higit na maintindihan ng malaking manonood.
Tulad ng isang tunog-teatro, ang isang tunog radyong dubber ay may tendensiya
rin na maging eksaherado ang pagbigkas sa linya. Ito’y sa kadahilanang nasanay siya sa
‘matinding delivery’ na ginagamit sa radyo. Sa radyo kasi, wala namang video na
sinusundan kaya mahalaga ang bigat ng pagkakabato ng bawat linya upang maramdaman
talaga ng tagapakinig ang eksena at nang magkaroon din siya ng biswalisasyon sa
nagaganap sa istorya katulad nga ng nabanggit na kanina.
Halimbawa sa kaso ni C. Villanueva, dinadagdagan niya ng lambing ang
pamamaraan ng pagbitiw niya sa mga linya sa karakter ni San Chai.
Isa rin ang industriya ng commercial sa pinanggagalingan ng mga dubber. Sa kaso
naman nila, “para naman sila(ng) nagbebenta ng produkto”. Kaya tinatawag na tunog
commercial ang kanilang mga boses.
Paano po ba ang Boses Papel? 77
Bilang panghuli, mayroon namang ‘natural’ lamang ang pagbigkas ng mga linya.
Ayon kay Flores, karaniwan itong ginagamit sa anime kung saan natural lamang ang tono
tulad sa pangkaraniwang usapan. Dahil dito, masasabing tunog kumbersasyunal ang
kanilang boses.
Aktitud
Sa aspeto naman ng aktitud sa trabaho, maigu-grupo sa dalawa ang mga dubber –
ang tinatawag na shallow at seryoso ayon kay Sydney. Sa kaso ng seryosong dubber,
“ipini-preview niya muna ‘yung video” bago siya mag-dub at pinag-aaralang mabuti ito
kasama ng iskrip upang malaman ang tamang atakeng dapat niyang ibigay. Samantalang
sa isang shallow na dubber, inaabangan niya na lang ang kanyang eksena at saka niya na
lamang sasabayan pagdating niya sa mismong dubbing. Diretso na kaagad kung gayon.
Katagalan
Sa katagalan naman sa pagda-dub, may baguhan at bihasang dubber. Ang isang
baguhang dubber ay kinakailangan pang bantayan ng isang direktor. Marami pa siyang
kailangang matutunan sa larangan ng dubbing. May mga pagkakataong tensyunado siya
dahil hindi pa siya ganoon kasanay sa trabaho. Ito ang isa sa halimbawa ng isang
baguhang dubber ayon kay J. Flores:
Paano po ba ang Boses Papel? 78
(doon sa isang pelikula) Ang idadub mo na lang dun eh yung crowd. Ngayon, ang
eksena eh yung bumabagyo. Tapos nandun yung mga tao, tapos bumabaha. Tapos
habang bumabaha imagine-in mo, merong isang maliit na kubo dun tinamaan ng
tubig ng baha. Tapos biglang inanod yung kubo. So kitang kita sa screen yun di
ba? Biglang, eh di ba sa probinsya may mga bakuran yan tapos babuyan. Tapos,
inanod ngayon yung baboy. Eh may mga tao dun. Nagsisigawan yung mga tao.
Tapos meron akong isang dubber dun, baguhan eh, hindi ko pa siya masyadong
napapansin basta dahil baguhan siya, hindi niya alam kung paano magdub basta
sumisigaw lang siya. Tapos tinapik ko siya, sige idub mo. Eh may lumabas na
baboy, yung baboy inaanod. E nakatapat siya sa mic, sabi niya bigla, oink oink..
Tigil kaming lahat sa kakatawa… (tawanan) Dinub yung baboy?? Pati yung
baboy dinub tawa kami nang tawa nun. Yung mga ganung instances... (personal
na komunikasyon, Setyembre 27, 2003).
Samantala, marami nang kaalaman sa dubbing ang isang bihasang dubber
pagdating sa atake sa mga linya at kagalingan sa synching.
Pagtingin sa Pagkilala
Wala masyadong pagkilalang ibinibigay sa mga dubber kung ating mapapansin.
Hindi na lumalabas sa credits ang kanilang mga pangalan. Sa isyung ito, may mga
dubbers na nais ng pagkilala at mayroon namang tanggap na nasa likod lang sila ng
artistang kanilang binobosesan.
Paano po ba ang Boses Papel? 79
May ilang dubbers na may hinanakit sa istasyong pinagtratrabahuhan nila dahil
bukod sa wala na ngang pagkilalang ibibigay sa kanila, maliit pa kung tutuusin ang
kanilang sahod kung ikukumpara sa malaking kinikita ng istasyon sa mga programang
ginagawa nila. “Tubong lugaw” ang termino nila sa mga istasyon. Sana man lamang daw
ay may pagbibigay halaga sa kanilang ginagawa.
May mga dubbers naman na tanggap na nasa likod lang talaga sila dapat ng mga
artistang dina-dub nila. Ayon sa isang dubber:
… dubber ako eh, nasa likuran lang talaga dapat ako ng camera. Tanggap ko yun.
Hindi ako nag-aano na ay hindi naman kami narerecognize eh. Okay lang yun sa
kin… Kami yung nag-vovoice pero okay lang sa ‘min yun kasi yun yung trabaho
namin eh. Yun yung trabaho nila, eto yung trabaho namin. Mapakita kami sa
camera o hindi, ok lang…E siguro, to each his own. E yun yung trabaho na
pinasok niyo eh. Kung gusto mong makilala e di mag-artista ka…
Ayon naman sa isa pa, bentahe din sa kanila kung wala ng credits yung mga
programa dahil may ilang istasyon na hindi sila pinapayagang mag-dub sa ibang
programa. Sa ganitong paraan, Malaya silang magtrabaho kahit pa sa ibang programa.
Sa kabuuan, ito ang talaan ng klasipikasyon ng mga dubber batay sa ilang mga
katangian.
Paano po ba ang Boses Papel? 80
Talaan 3. Mga Klasipikasyon ng mga Dubber batay sa Ilang Katangian
Katangian Klasipikasyon Deskripsyon
Tunog Teatro Pasigaw bumato ng linya
Tunog Radyo May eksaherasyon sa pagbitiw ng linya
Tunog Commercial Parang nagbebenta ng produkto
Bakgrawnd
Tunog Kumbersasyunal Natural na pag-usap ang atake sa linya
Atityud Seryoso Pinag-aaralang mabuti ang eksena bago mag-dub
sa Trabaho Shallow Diretso na sa dubbing kahit hindi pa alam ang
iskrip
Katagalan Baguhan Hindi pa masyadong sanay sa dubbing
sa Trabaho Bihasa Gamay na ang pagda-dub
Nais ng Pagkilala Naghahangad ng pagkilala o pagbibigay halaga
sa pinaghirapan
Pagtingin
sa
Pagkilalang
Ibinibigay
Tanggap na nasa Likod
lang ng Artista
Okay lang kahit na hindi na lumabas sa camera o
kilalanin
Direktor-Dubber-Tagasalin
Taliwas naman sa Katipunan na may partikular na dibisyon ng gawain, ang lahat
ng mga tao sa likod ng dubbing ay maaaring maging dubber, tagasalin o direktor sa iisang
programa. Halimbawa, ang direktor ay maaari ring maging dubber at tagasalin ng iisang
palabas. Sa kaso ni D. Mandia, bukod sa direksyon ay nagda-dub at nagsasalin din siya sa
Meteor Garden.
Mga Taktika = Mga Salik
Upang maisulong ng mga rebolusyunaryo ang kanilang pagkilos, kinailangan
nilang magplano upang makabuo ng taktika. Kailangan nilang isaalang-alang ang ilang
mga bagay upang magkaroon ng istratehiya sa paglaban.
Paano po ba ang Boses Papel? 81
Gayundin sa dubbing, mayroong mga bagay na kailangang isaalang-alang ang
mga aktor sa dubbing upang maging maganda ang kalidad ng programa.
Sa pangkalahatan, may walong salik na isinasaalang-alang ang mga aktor sa
dubbing -ang klase ng materyal o programa, ang eksena sa video, ang mga tauhang dinadub,
ang Ingles na iskrip, ang istasyong nagpapalabas, ang mga dubber mismo, ang oras
na ibinibigay sa pagda-dub, at ang iba pang mga taong kaugnay sa pagpapalabas ng
dubbed na programa. Sa mga ito nila binabatay ang pagpili ng mga salita, boses, atake,
tagal ng paggawa sa produksyon ng programa.
Salik 1… Ang Materyal
Ang materyal ang pangunahing salik sa produksyon ng programa. May dalawang
pangunahing klasipikasyon ang materyal. Ito ay maaaring cartoons o kaya naman ay
telenovela. Mula sa mga ito natutukoy ng mga aktor kung sino ang kanilang mga
manonood.
Cartoons: Classic o Animé.
May dalawa namang uri ng cartoons - ang classic at animé - batay sa tema, video,
at setting kung saan nagaganap ang istorya.
Paano po ba ang Boses Papel? 82
Classic. Cedie, Princess Sarah, Peter Pan at Pollyana ang ilan sa mga halimbawa
ng mga classic cartoons. Karaniwang mga batang nasa edad tatlo hanggang sampung
taong gulang ang mga manonood ng ganitong programa ayon kay J. Flores (personal na
komunikasyon, Setyembre 27, 2003).. Dahil dito, kailangang parang kumakausap ng mga
bata ang tono atake ng mga dubber sa mga linya nito katulad ng sa “Bananas in
Pyjamas”.
Bukod dito, karaniwang makalumang Filipino rin ang ginagamit na konsepto ng
wika ng mga tagasalin sa ganitong palabas dahil karaniwang nasa lumang kapanahunan
kasi ang mga eksena dito.
Animé. Samantala, mga tinedyer at maging matatanda naman ang target na
manonood ng animé. Mapapansing mas madrama at bayolente ang tema sa mga ganitong
palabas. Halimabawa nito ang “Ghost Fighter”, “Rave”, “Lupin III”, “Tri-gun” at
“Samurai X”. Dahil dito, mas may bigat ang pagbato ng mga linya. Nasa
kontemporaryong Filipino ang konsepto ng wikang ginagamit dito kaya mas
kumbersasyunal o mas ginagamit sa pangkaraniwang usapan ang kosepto ng wika sa
pagkakataong ito.
Sa parehas namang uri ng cartoons, maaaring eksaherada ang pagbato ng linya
dahil sa karaniwang kathang isip lamang ang mga tauhan dito. Sabi nga ni D. Mandia,
“animé is beyond life” (personal na komunikasyon, Setyembre 20, 2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 83
Dagdag naman ni A. Abad, sa mga cartoons, lahat ng imposible possible na. Kahit
papel, halaman o aso ay maaari nang makapagsalita sa mga ganitong klase ng programa
kaya naman maaaring paglaruan ng dubber ang kaniyang pagbitiw sa linya ng tauhan
(personal na komunikasyon, Setyembre 20, 2003).. Kung mapapansin din, hindi
masyadong mababakas sa mga drowing ang facial expressions ng mga tauhan kaya
energetic kailangan pagbitiw ng mga dubber sa mga salita o hyper ayon sa mga dubber.
Sa pamamagitan nito, madadagdagan ng emosyon ng mga tauhan sa cartoons. Bukod pa
rito, maaari ring gumamit ng singsong pattern sa ganitong klase ng mga programa.
Katulad ito sa pag-aaral ni Silva (1998) na upang mapanatili ang atensyon ng mga
bata, kailangang maging masigla ng boses at pamamaraan ng pananalita upang
maengganyo ang mga bata sa panonood ng mga cartoons.
Cartoons at Synching. Hindi rin istrikto sa synching ang dubbing ng ganitong
mga programa dahil sa buka-sara, buka-sara lamang naman ang bibig ng mga tauhan dito
kapag nagsasalita. Hindi mahalaga ang huling katagang bibigkasin dahil hindi naman
makikita kung “e” o “a” ang huling buka ng bibig ng isang karakter sa cartoons.
Kailangan lamang sukatin ng tagasalin o dubber kung gaano karaming salita o kahaba
ang linyang babanggitin.
Dahil sa kabataan ang target na manonood ng mga cartoons, kailangang mga
simpleng salita ang gamitin ng mga dubber upang madaling maunawaan. Ayon sa isang
tagasalin ng “Rave”, kailangang hindi na mapag-iisip ang bata na “ano raw?” kapag
narinig ang mga dayalogo. Kailangang maging natural pa rin ang mga kumbersasyon
upang magustuhan ng mga bata.
Paano po ba ang Boses Papel? 84
Gayunpaman, mayroong moral at sosyal na responsibidad ang mga direktor,
tagasalin at dubber dahil sa kabataan ang manonood sa mga cartoons. Sa mga animé kung
saan maraming mga mararahas at bastos na salita. Mula dito, gampanin ng mga aktor na
pagaanin ang mga salita. Halimbawa nito ang salitang patay. Ayon sa aming mga
nakapanayam, imbes na gamitin nila ang linyang ‘papatayin kita!’. Ginagawa na lamang
nila itong ‘pupuksain kita!’, ‘papaslangin kita!’ o kaya naman ay ‘masasawi ka!’.
Masyado raw kasing marahas ang salitang patay. Mas graphic daw o sa madaling salita,
maaaring may malikhang marahas na imahe ito sa imahinasyon ng mga bata. Dagdag din
ni J. Flores:
Ngayon, pag ‘papaslangin’, … siguro, hindi masyadong pumapasok sa utak ng
bata. Hindi masyadong naiintindihan so hindi niya gagamitin... Although
maiisip niya ay papatayin siguro… but you wont use that word cause normally,
yung day to day ano natin, hindi natin ginagamit yung ganung word... (personal
na komunikasyon, Setyembre 27, 2003).
May mga mura rin partikular sa mga animé na galing ng Japan. Ayon kay A.
Abad, sa mga ganitong pagkakataon, pinapalitan na lamang nila ito at ginagawang
“naiinis ako sayo!” (personal na komunikasyon, Setyembre 20, 2003). Dagdag niya,
hindi naman daw maaapektuhan ang imahe ng tauhan dito dahil pagalit pa rin naman ang
pagbitiw ng mga salita.
Paano po ba ang Boses Papel? 85
Bukod sa mga ito, nagdadagdag din sila ng mga magagalang na salita partikular
sa mga classic cartoons nang sa gayon ay matutunan ng mga bata ang paggalang kahit sa
telebisyon ayon kay L. Maylas (personal na komunikasyon, Setyembre 22, 2003).
Sa kabilang banda, ang isang episode ng isang cartoon na tumatagal ng
dalampung minuto, dina-dub ito sa loob ng dalawa hanggang tatlong oras samantalang
tumatagal naman sa lima hanggang walong oras ang paggawa ng iskrip para sa ganitong
klase ng programa.
Telenovela
Mas malawak naman ang sakop na manonood ng mga telenovela. Karaniwang
nasa klaseng C-D-E o masa ang mga nananood dito ayon kay M. Repuyan. May mga
bata ring nanonood ng ganitong klase ng palabas ngunit mas nakakarami ang mga
matatanda (personal na komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Kaiba sa cartoons, tao mismo ang binobosesan sa ganitong programa kaya
mahalaga ang aspetong emosyunal at pamamaraan ng pagbato ng linya ng mga dubber.
Hindi malalaro ng dubber ang kanyang atake dahil kitang-kita sa mga tauhan ang
kanilang facial expressions at pagkilos. Dagdag pa rito, karaniwang drama ang tema sa
mga ganitong klase ng palabas. Karaniwang kontemporaryong Filipino ang konsepto ng
wika dito dahil karaniwang makabago ang mga sitwasyon dito. Bukod dito, mahalaga din
na maging natural ang daloy ng mga dayalogo upang maging parang ordinaryong
kumbersasyon ang mapanood at marining ng mga tao.
Paano po ba ang Boses Papel? 86
Sa ganitong programa, bukod sa haba ng linya ay kailangan ding alalahanin kung
“e” o “a” ang huling kataga dahil mababakas ito mula sa buka ng bibig ng mga tauhan.
Kailangang sa “a” rin nagtatapos ang huling kataga ng linyang kailangang gamitin upang
mag-sync ito sa bibig ng tauhan.
Maaaring i-grupo ang isang telenovela batay sa orihinal na wika nito: Mexican,
Venezuelan, at Chinese at Korean.
Ayon kay D. Cariño, maraming mga salitang hawig sa Filipino sa Mexican
telenovela kaya may mga hindi na binabago sa mula sa orihinal na linya (personal na
komunikasyon, Setyembre 30, 2003).. Marami ring pitik o taas at diin ng boses ang mga
tauhan dito kaya kailangan din ang ganito sa atake ng mga dubbers.
Sa Venezuelan telenovela naman, masyadong mabilis ang magsalita at madaldal
ang mga tauhan kaya mas maraming buka ng bibig dagdag ni Cariño. Dahil dito,
nagiging mabilis din ang pagsasalita ng mga dubber. Sa kabilang banda, ayon kay
Balandra, may kahirapan sa pagsasalin ng Chinese o Korean telenovela dahil mahirap
intidihin ang wikang ito.
Sa “Meteor Garden” sa partikular, mas mahigpit ang ginagawang pagsasalin dito
dahil sa may Chinese subtitles ito. Kailangang maging maingat sa pagpili ng mga salita
dahil maaari silang mabatikos ng ilang manonood partikular na ang mga Tsino.
Mula sa mga ito, isang bentahe para sa isang tagasalin na nauunawaan o may
kaalaman siya sa wika ng telenovela sa pagpili ng mga salita.
Paano po ba ang Boses Papel? 87
Katulad din sa mga cartoons, may mga pagkakataon din sa mga telenovela na
magmurahan. Bukod sa drama ang karaniwang tema nito, marami ring eksena kung saan
nagbabangayan at nagsasagutan ng masasakit na salita ang mga tauhan. Dahil dito,
gampanin din ng mga tagasalin, direktor, at dubber na pagaanin ang mga linya. Narito
ang ilan sa mga halimbawa:
minsan, hindi naman nakalagay dun… kasi minsan kailangan sa eksena e… Galit
na galit na pagkatapos para bang nagmumura na. Kaso hindi mo pwedeng gamitin
yung mura. So gagamitin namin, walangya ka. Instead na demonyo ka…
Going back to the typical Mexican telenovela ganun din madami ding mura.
Sabihin lang “karaho”, paano mo itratranslate yun? Sabihin mo “putang ina” …
Bawal yun. That’s when the responsibility comes in. Filipino audience doesn’t
accept putang-ina mo sa “TV.” Hindi accepted in Philippine Television. Kasi
nga mass, with people, with children. May responsibility ka na baka gayahin ng
tao, gayahin ng bata. You put lighter lines na “tumigil ka nga” or “umalis ka
dito.” …
Actually, instead of ‘pag sinabi sa espanyol na ‘Hijo de Puta’, hindi ko pwedeng
sabihin yun. Sasabihin ko nalang, walangya ka o kung ano mang pang insulto na
hindi naman mai-aadapt ng mga bata.
Paano po ba ang Boses Papel? 88
…hindi na talaga ako gumagamit ng tanga…as much as possible talagang ayoko
gamitin. Kasi hindi lang naman adults ang nanonood ng telenovelas, may mga
bata … so instead of using tanga, pwede mong gawing, hindi ako mangmang.
Wala pero mas maganda pakinggan yung mangmang sa tanga. Kasi nga naman
pag sinabi mo sa isang tao na ang tanga mo, parang ang bobo mo na. So ang
pangit pakinggan eh. So para lang, syempre kasi pag ang tanga, common
knowledge sa tao, masagwa, pangit ang meaning. Pero pag mangmang may
konting ano, hindi bulgar.
Sa tagal naman ng paggawa, sampu hanggang labing-limang oras tumatagal ang
pagsasalin sa telenovelang tumatakbo ng apatnapu’t lima. Lima hanggang walong oras
naman ang dubbing dito.
Salik 2… Ang Eksena sa Video
Ibinabatay din sa eksena ang wikang gagamit at ang atake sa linya. Katulad ng
nabanggit na kanina, ang video ang nagsisilbing mata ng isang tagasalin sa kung anong
klase ng wika ang dapat niyang gamitin. Dito rin binabatay ng isang direktor at dubber
kung paanong atake ang gagamitin.
Paano po ba ang Boses Papel? 89
Halimbawa, kung nanghihina ang isang partikular na tauhan sa eksena, mga
salitang nagpapahiwatig ng panghihina ang kailangang gamitin sa iskrip ayon kay
Balandra. Kung palaban naman ito sa eksena, kailangang gumamit din ng mga salitang
nagpapahiwatig ng kalakasan.
Dito rin malalaman kung gaano kasidhi at kadugo ang isang eksena. Halimbawa,
sa panahong nag-aaway ang mga tauhang dina-dub, kailangang nagsisigawan din ang
mga dubber; kung umiiyak ang tauhan sa eksena, kailangan ding maging makatotohan
ang pag-iyak ng dubber; kapag masaya naman ang eksena, kailangang maging natural din
ang pagtawa ng mga dubber. kapag naman napapagod ang karakter sa eksena, kailangang
pagud-paguran rin ang pagbikas ng ng linya ng dubber; kapag natatakot ang karakter sa
eksena, kailangan ding maging totoong takot ang pag-arte ng dubber; kapag dramangdrama
ang dubber; at kapag nasaktan ang tauhan sa eksena, kailangang tila nasaktan din
ang pag-arte ng dubber.
Dahil dito, makakatulong sa isang dubber kung may ka-eksena siya sa mismong
dubbing upang mas maramdaman niya ang eksena. Sa ganitong pamamaraan mas
mailalapat niya ang nararapat na emosyong hinihingi sa eksena. Makakatulong din sa
dubber kung gagayahin niya ang mga galaw o aksyon ng tauhan sa eksena ayon kay
Repuyan. Halimbawa, napapasuntok din ang dubber sa mga labanang eksena o kaya
naman makikitang galit ang mukha ng dubber kapag galit ang binobosesan niya. Ayon
naman kay C. Villanueva, nagagaya niya si San Chai na yumuyuko kapag
nagpapasalamat habang nagda-dub (personal na komunikasyon, Setyembre 19, 2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 90
Sa pananalita ni J. Flores:
One thing for sure, hindi mo pwedeng dayain ang tenga…Nadadaya yung mata
(patungkol sa synching)… But the tenga, makikita mo umiiyak na yung character
na dinadub. Pero yung boses hindi umiiyak. So tenga hindi mo madadaya. Yung
mata pwede mong madaya but the tenga, you cannot. Panget tingnan.
(personal na komunikasyon, Setyembre 27, 2003).
Ayon din sa kanya, kailangan kasing ipasok ang sarili sa tauhang binobosesan.
Kaya ang nangyayari minsan nagagaya ng mga dubber ang mga tauhang dina-dub nila.
Sa kanyang karanasan, may pagkakataong parang bading na rin siyang magsalita kahit
break na nila sa dubbing dahil sa bakla ang tauhang dina-dub niya.
Gayundin si R. Brillantes, dubber ni Xi Men. Ayon sa kanya: “…iniisip ko na ako
‘yun (Xi Men). Ako yung nasa sitwasyon na yun. Ako yung nakakaranas ng mga
pangyayari dun. Ako yung may ganung character.” (personal na komunikasyon,
Setyembre 17, 2003).
Dagdag ni Llames, kailangang maging parang iisang tao ang mismong tauhang
bibosesan at ang dubber sa dubbing
.
Salik 3. Ang Katangian ng Tauhang Dina-dub
Sa pagpili ng boses at mga salitang gagamitin, kailangang isaalang-alang din ang
katauhang binobosesan ng dubber.
Paano po ba ang Boses Papel? 91
Hangga’t maaari sinusubukan ng mga direktor at dubber na gayahin ang boses at
pamamaraan ng pananalita ng orihinal na tauhan. Halimbawa sa kaso ni C. Villanueva,
mayroon daw siyang kakaibang talento sa paggaya ng boses na kapag narinig niya ito ay
tumatatak na sa kanyang isip nang sa gayon ay maging epektibo ang karakterisasyon sa
tauhang dina-dub (personal na komunikasyon, Setyembre 19, 2003).
Narito ang ilan sa mga halimbawa:
…si Xiao You (Meteor Garden), mahinhin siya so kailangan mag-timbreng
mahinhin ka. Kailangan magtimbreng inosente. So kailangan i-internalize mo
yung character.’Inosente ako ngayong araw na ito.. wala akong alam… –
Kathryn Masilungan
…halimbawa kung meron akong ganung qualities sa akin mismo, aalalahanin ko
yun, tatandaan ko kung paano maging ganun. Kung wala naman sa kin pero may
kilala akong ganun na tao, iisipin ko siya para makuha ko yung character (Hua Ze
Lei) nang maayos… Malaki yung similarities nung kung papano siya talaga eh,
yung gestures nya, yung mannerisms niya, malaki yung similarity namin dun e.
Hindi na ganun kahirap sa ken na maadapt yung character niya… actually kasi…
parang antok magsalita yun eh. Kasi ayun, inaano ko na medyo magmellow
down. Kung medyo hyper yung feeling ko, kailangan ko munang magrelax para
magawa ko yung character niya. – J-jo Reyes, Hua Ze Lei ng Meteor Garden
Paano po ba ang Boses Papel? 92
Si Dao, di ba masungit, maangas, nakasimangot… yun yung gagawin mo,
kailangan mong kunin yon para makuha mo yung characterization… – Benjie
Durango
Bukod sa pamamaraan ng pananalita at boses, pinananatili rin ng ilang dubber ang
pagkakakilanlan ng mga tauhan katulad ng kanilang tawa. Halimbawa nito ang tawa ng
tatay ni San Chai, Yesa, at Betty La Fea.
Bilang karagdagan, sa aming mga panayam, binabatay ang pagpili ng boses batay
sa edad, itsura, at papel sa programa ng tauahan. Mula sa mga ito bumabagay ang boses
ng dubber sa mismong tauhan. (Sumangguni sa talaan 4)
Talaan 4. Ang Karaniwang Boses na Ginagamit batay sa Katangian ng Tauhan
Katangian ng Tauhan Karaniwang Katangian Boses o/at
Pamamaraan ng Pananalita
Bata Matining ang boses, pa-baby effect magsalita
Tinedyer Medyo maliit ang boses, mabilis magsalita,
pa-sosyal, nag-I-Ingles
Batay sa
Edad
Matanda Mabagal magsalita
Tsismosa Matinis ang boses, madaldal
Ugali Palaban Matalas ang boses, palabang magsalita
Maliit Maliit na boses
Malaki Malaki ang boses
Itsura
Cute na Tauhan Maliit ang boses
Bidang Lalaki Simpatiko, swabe, may gapang,
may landi, pino at malinis ang boses,
pa-lover boy effect, pa-cute magsalita
Bidang Babae Maganda at malinaw ang boses
Kontrabidang
Lalaki
Magaspang ang boses, parang laging galit magsalita
Kontrabidang
Babae
Maarteng magsalita
Papel sa
Palabas
Katulong Bikaka ang boses, madaldal
Paano po ba ang Boses Papel? 93
Mula sa mga ito, makatutulong kung magkahawig ng personalidad ang dubber at
ang tauhang dina-dub nito.
Bagayan at Pagdikit. Maliban sa mga nabanggit, hindi lamang dapat sumangguni
sa mga kumbensiyon ng pagpili ng boses ang mga direktor. Ayon kina Mandia at
Tolentino, bagayan lamang ang kailangan sa pagpili ng boses. Hindi naman dapat na
gayahin talaga ang orihinal na boses o pananalita ng orihinal na karakter. Basta dumikit
ang boses sa mukha ng tauhang ida-dub, magiging bagay na ito. Ayon naman kay Abad,
may mga pagkakataon ding nag-e-eksperimento sila sa boses at atake.
Mula sa ganitong nosyon, mababatid na nasa diskresyon na ng direktor kung
paano niya huhubugin ang imhe ng tauhan batay sa boses na gagamitin sa dubbing.
Konsepto sa Wika. Sa katangian din ng tauhan binabatay ang pagbuo ng konsepto
ng wika gagamitin para dito. Halimbawa sa programang “Peter Pan” tatlong klase ng
wika ang ginamit batay sa mga tauahan ayon kay Mandia. Kolokyal ang wikang gingamit
ni Peter Pan at ang mga lost boys o mga bugoy. Sibilisado na wika naman ang ginamit
para sa kanila Wendy at mga kapatid samantalang barubal na wika naman ang mga
salitang ginamit para kay Captain Hook at mga pirata. Mula sa ganitong konsepto ng
wika, makikita ang dibisyon sa pagitan ng mga tauhan lalo na kapag nagsama-sama sila
sa iisang eksena. Malinaw ang nagiging karakter ng mga tauahan mula sa wikang
kanilang sinasalita. Dagdag pa ni Mandia, sa totoong buhay ay may ganito ring klase ng
dibisyon sa uri ng wika batay sa katangian ng mga tao.
Paano po ba ang Boses Papel? 94
Sa kaso naman ni C. P. Balandra, pinanatili niyang nagsasalita ng taglish ang mga
tauhan sa “Endless Love” dahil sa nanggaling naman talaga sa Amerika ang mga ito
(personal na komunikasyon, Setyembre, 2003).
Ayon sa mga nakapanayam naming mga direktor at tagasalin, ang konsepto sa
wikang kanilang ginagamit ay batay sa edad, pang-ekonomikong katayuan sa buhay,
lokasyong pinanggalingan, at edukasyon ng tauhang dina-dub. Narito ang ilan sa mga
halimbawa: (Sumangguni sa Talaan 5)
Talaan 5. Ang Konsepto ng Wika Batay sa Katangian ng Tauhang Dina-dub
Katangian ng Tauhan Konsepto ng Wika
Batay sa Tinedyer Kolokyal, Generation X na wika, Taglish
Edad Matanda Malalim, matalinhaga, nilalagyan ng lamang ang
mga linya
Katayuan sa Mahirap Kolokyal, hindi nag-iIngles
Buhay Mayaman Coñotic, madalas mag-Ingles, pormal, pino ang wika
Batay sa Probinsiyano/a Pang-probinsiyang salita, makaluma
lokasyong
pinanggagalingan
Taga-lungsod Makabago, kontemporaryo
Walang pinagaralan
Salitang kalye
Edukasyon
May Pinagaralan
Pormal, pino ang wika, nag-Iingles
Katulad sa pag-aaral ni Cunanan (2003) sa code switching. Mapapansin mula sa
mga ito na nagkakaroon ng pagpapalit-palit ng wika upang bigyang diin ang katangian ng
mga tauhang dinadub. Ang mga tauhang nasa mataas ng uri sa lipunan ay binibigyan ng
mga Ingles na dayalogo habang ang mga nasa probinsya at mahihirap ay limitado lamang
sa mga kolokyal na klase ng pananalita.
Paano po ba ang Boses Papel? 95
Salik 4... Ang Ingles na Iskrip
Nabanggit na kanina sa bahagi ng mga tagasalin na ang ilan sa mga pagbabagong
ginagawa ng mga manunulat. Ang kadalian o kahirapan sa pagsasalin ay nakadepende rin
dito. Kung hindi maganda ang Ingles na iskrip maaaring maisakripisyo ang pagpapanatili
ng orihinal na teksto. Kung literal ang pagkakasalin sa Ingles at kulang-kulang ito, mas
malaki ang tendensiya na maiba ang nilalaman o kahulugan ng mga linya dahil kailangan
itong punuan para sa elemento ng synching.
Salik 5... Ang Istasyon
Kailangan ding bigyang halaga ng mga dubber, direktor, at tagasalin ang istasyon
na nagpapalabas ng mga dubbed sapagkat nagbibigay sila ng memo kung ano ang mga
salitang dapat gamitin sa palabas.
Mahigpit sa pagbabantay ng pagkaka-Filipino ang ABSCBN. Nagbigay ito ng
tagubilin na kung hangga’t maaari ay kailangang iwasang gumamit ng Ingles o taglish.
Ayon sa aming mga nakapanayam, ipinagbabawal dati kahit ang paggamit ng salitang
“okay” ngunit maaari na itong gamitin sa kasalukuyan. Ipinagbabawal din nila ang ang
pagbanggit sa mararahas, mura o malalaswang mga salita. Bukod dito, mahigpit din ang
istasyong ito sa synching. Ang tagapamahala rin nila ang nagpapasiya kung aling mga
programa ang dapat ilagay sa ere at aling mga boses ang dapat palitan.
Paano po ba ang Boses Papel? 96
Kung ikukumpara sa naunang istasyon, mas maluwag ang GMA sa paggamit ng
Ingles at Taglish. Hindi rin ito ganoon kahigpit sa synching. Sa kabilang banda,
ipinagbabawal din nila ang paggamit ng masasamang salita katulad ng mga nabanggit
kanina.
Salik 6… Ang mga Dubber
Katulad ng nabanggit kanina sa bahagi ng tagasalin, kailangang alam ng
manunulat kung gaano siya kabilis magsalita upang mabigyan siya ng mga linyang sakto
sa haba ng buka ng bibig ng tauhang kanyang dina-dub.
Bukod dito, dahil sa magkakakilala na ang mga dubber, mayroon nang nasa isip
ang direktor kung sino ang kukunin niya para sa mga tauhang idadub. Bihira na lamang
ang mga nagpapa-awdisyon. Ayon nga kay Sydney, mayroon na kasing sari-sariling
grupo ang mga dubber kaya sila-sila na rin ang mga magkakasama sa mga proyekto.
Salik 7… Ang Oras
May epekto rin sa kalidad ng dubbing ng isang programa ang oras na inilalaan
para sa produksyon ng mga programa. Kapag madalian ang trabaho, malaki ang
tendensiyang madaliin ito dahil sa paghahabol ng deadline.
Paano po ba ang Boses Papel? 97
Sa ABSCBN, isang araw lamang sa loob ng isang linggo ang ibinibigay na
iskedyul para sa dubbing ng isang programa. Karaniwang mula 10:00am-2:00am ang
ibinibigay na oras ng istasyong ito. Dahil dito, nahihirapan din ang mga dubber sa
ganitong kondisyon ng trabaho. Ayon nga kay Sydney, may epekto ito sa pisikal na
kapasidad ng mga dubber.
Salik 8… Ang Mga Taong May Kaugnayan sa Aspetong Teknikal
Pagkatapos na makapagsalita ang isang dubber ng kanyang linya, nire-record na
ito ng technician sa Pro Tools. Bukod sa pagre-record, siya rin ang nagbubura ng mga
maling linya, at i-rewind ang mga eksena kung hinihingi ng pagkakataon tulad ng
pagkakamali ng dubber.
Pagkaraan ng mismong dubbing, lalapatan ang programa ng mga kaukulang tunog
sa proseso ng mixing. Dito, nilalagyan ng mga engineers ng angkop na sound effects at
kung ano pang mga musika ang video. Mahalaga sa bahaging ito na mabalanse ng
engineer ang mga nai-record sa dubbing at ang nilagay niyang mga tunog. Sa kabilang
banda, may mga pagkakataong hindi nababalanse ang dalawa kaya minsan ay
umuusadang pagkaka-dub. Maaaring hindi na maging sync ang mga linya bunga nito.
May mga pagkakataon ding hindi na marinig ang mga salita.
Susunod naman dito ang proseso ng editing kung saan pinipili ng editor ang mga
eksenang ipalalabas ng istasyon. Dito rin nilalagay ang mga patalastas na isasama sa
programa.
Paano po ba ang Boses Papel? 98
Kung gayon, masasabing kailangang may magandang koordinasyon ang mga
direktor sa mga technician, engineers at editor bukod sa paggabay niya sa mga dubber at
tagasalin upang maging maganda rin.
Ang Pagkilos = Muling paglikha ng Imahe ng mga Tauhan
Bilang sintesis, upang muling malikha ang imahe ng mga dina-dub na tauhan,
kailangang ng pagtutulungan ng tatlong pangunahing aktorng nabanggit. Mahalagang
magampanan nila ng maayos ang kanilang papel sa produksyon ng programa habang
isinasaalang-alang ang mga salik na natalakay.
Ang elemento ng synching ang pinakapangunahing susi upang magkaroon ng
ilusyon na normal na nagsasalita sa wikang Filipino ang isang banyagang tauhan sa
pamamagitan sa pagsabay ng dayalogo sa buka ng bibig nito. Kaakibat ng proseso ng
synching ang dayalogo at atake sa mga linya sa layuning ito. Nakasalalay din sa
dalawang ito ang pagiging natural ng kumbersasyong magaganap sa palabas.
Sa kongkreto, mahalaga ang papel ng boses at pamamaraan ng pananalita upang
bigyan ng buhay at tamang emosyon ang tauhan. Sa pamamagitan ng mga ito,
naisasalarawan ang ang kanyang katangian. Natalakay na ito sa bahagi ng pangatlong
salik kung saan inilahad na may mga kumbensyon sa pamamimili ng boses at paraan ng
pananalita nito.
Paano po ba ang Boses Papel? 99
Bilang karagdagan sa kontribusyon ng boses sa karakterisasyon ng mga tauhan,
binanggit sa pananalita ni N. Tolentino:
… kung ang boses, alam mo kung scheming e, kapag ang boses ng tauhan… It
will help you parang… the audience,… it will give the audience kung anong
klaseng pagkatao ito, ang karakter na ito. Kase may mga tunog tayong alam e…
Not just boses. Emotion yon,... Kasi kung galit na galit yung pinapanood mo tapos
ang pagkasabi mo lang ito, walang kwenta. Panget!… Kung halimbawa naman,
yung aktor, hindi marunong umarte, ang pinakaano na lang namin don, napaganda
namin yung pagkakasabi na hindi nman mas maarte pa yung boses kaysa dun sa
aktor. Kailangan bagay. (personal na komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Ayon din sa kaniya, mahalagang tapatan ng tamang pag-arte ng mga tauhan sa
pamamagitan ng dubbing. Sa kaso ng Paloma kasi magagaling daw ang aktor at kung
hindi maibibigay ng mga dubber ang tamang emosyon, magkukulang sila at maaaring
hindi na maganda ang kalidad ng buong programa.
Maging ang konsepto man ng wikang gagamitin sa partikular na tauhan ang ay
may inpluwensiya sa imahe ng tauhan. Katulad ng nabanggit na kanina sa pangatlo ring
salik, nagkakaroon ng pagkakakilanlan ang mga tauhan mula sa uri ng wikang sinasambit
nito. Dagdag ni Balandra, “if it were not for the words kasi you can’t build the
character”. Nakakatulong din ang dayalogo sa karakterisasyon ng mga tauhan bukod sa
biswal na representasyon nito katulad ng pananamit.
Paano po ba ang Boses Papel? 100
Gayunpaman, may mga limitasyon din ang mga aktor sa pagpili ng mga salita.
May mga bagay siyang dapat isaalang-alang tulad ng memo ng mga istasyon at ang
kanyang moral at sosyal na responsibilidad sa mga manonood. Sa mga pagkakataong
may mararahas o malalaswang eksena, nagagawa nilang pagaanin ang mga ito sa
pamamagitan ng pagpapalit dito ng mga salitang tanggap ng mga manonood.
Bukod sa maaaring mapagaan ng salin na dayalogo ang ilang madudugong
eksena, maari ring maisa-kotenksto sa Pilipinas ang sitwasyon sa mga pagkakataong
hindi mauunawaan ng mga manonood ang konteksto ng sinasabi sa orihinal na wika ng
palabas.
Sa pangkalahatan, malaki ang impluwensiya ng tatlong pangunahing mga aktor sa
likod ng dubbing. Ang kanilang estilo buhat ng kanilang propesyon na pinanggalingan at
iba pang katangian ay may malaking ambag sa kung paano nila ginagawa ang proseso ng
dubbing. Sa kabilang banda, maituturing na ang direktor ang may pinakamalaking papel
sa pagkilos. Ayon nga kay Y. Tagura:
Kasi sa performance nung mga dubbers nagmamanifest dun… yung husay ng
direktor... Kasi siya yung nakabantay e. Siya yung nakatutok. So pwede niyang…
prerogative na ng director... kung hindi niya type yung boses na ginamit nung
dubber, pwede nyang palitan para sa ikagaganda ng drama. Tapos kung makita
mong tama yung mga sinasabi sa actions… yung mga ganyan, simple things, ‘pag
pinagsama-sama mo malaking bagay. Tapos yung sa synching, tsaka sa dictions.
(personal na komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 101
Gayunpaman, ayon kay Sydney ang karakterisasyon pa rin ng tauhan sa
pangkalatan ay nananatiling nakasalalay sa visual na representasyong nakikita ng mga
manonood.
Sa kanyang pananalita:
ano yun, pipikit ako tapos malalaman ko na lang na ganyan yung itsura nung
character niya? Di ba?.. Hindi naman kasi pipikit lang ako tapos iisipin ko yung
character niya tapos ganun na.
Paano po ba ang Boses Papel? 102
Ang Pagsasanib ng mga Aktor:
Ang Proseso sa Pagpapalabas ng Dubbed na Programa
Sa bahaging ito, aming isalarawan ang buong proseso ng pagpapalabas ng mga
dubbed na programa upang maunawaan ang kabuuang larawan sa produksyon nito.
Bago natin napapanood ang mga isinalin sa Filipinong programa sa telebisyon,
mahabang proseso muna ang pinagdadaanan nito upang makalikha ng dubbed na bersyon
mula sa orihinal. Sa proseso ng produksyon, kinakailangan ng lubusang
pagkakaintindihan sa pagitan ng mga dubber, tagasalin, at direktor dahil mahalaga ng
komunikasyon upang higit na maging matagumpay ang kanilang proyekto.
Sa kaso ng mga dubbed na programa sa ABS-CBN, ang materyal na gagamitin ay
nangggaling sa istasyon. Dahil sila ang prodyuser, nasa kanilang pagpapasya rin kung
kanino mapupunta ang proyekto. Katulad na ng nabanggit, kapag nasa kamay na ng
direktor ang iskrip, pag-aaralan niya ito upang makapagbigay ng tamang oryentasyon sa
mga tagasalin ng programa sa Filipino. Gagawin na ngayon ng manunulat na isalin at ipresync
ang iskrip. Maaaring may awdisyong maganap sa paghanap ng boses o kaa
naman ay kilala na ng direktor kung sino ang kanyang kukunin.Pagkaraan ng casting,
magkakaroon ng paunang episode ang produksyon bago ito dalhin sa mga nakatataas na
opisyal ng istasyon. Sa pagkakataong ito malalaman kung ano ang kahihinatnan ng
programa. Kung ito ay nagustuhan ng prodyuser, ipagpapatuloy ang pagpapalabas nito.
Kung hindi, natural na hindi na ito maipapalabas. May pagkakataon namang may
Paano po ba ang Boses Papel? 103
kailangan lamang na baguhing ilang bagay tulad ng boses. Nabaril ang tawag ng mga
dubber kapag nasita ang kanilang casting.
May dalawang klase ng dubbing. Ang una ay analog kung saan may dalawang
tracks lang sa studio. Samakatuwid, kinakailangang magsabay sa booth ang lahat ng
magda-dub sa isang eksena. May kahirapan dito dahil kapag may isang dubber na
nagkamali, kailangang ulitin ng lahat ang kanilang linya sa buong eksena. Sa kabilang
banda, Pro Tools naman ang gamit kadalasan sa kasalukuyan kung saan bawat isang tao
ay may sariling track. Dito, maaaring mag-isa munang mag-dub ang isang talento kahit
binubuo pa ng napakaraming tauhan ang isang eksena.
Pagkatapos na makapagsalita ang isang dubber ng kanyang linya, nire-record na
ito ng technician. Bukod sa pagre-record, siya rin ang nagbubura ng mga maling linya, at
i-rewind ang mga eksena kung hinihingi ng pagkakataon tulad ng pagkakamali ng
dubber.
Hindi sa dubbing nagtatapos ang paglalapat ng mga kaukulang tunog. Mixing na
ang susunod dito. Sa prosesong ito, nilalagyan ng mga engineers ng angkop na sound
effects at kung ano pang mga musika ang video. Mahalaga sa bahaging ito na mabalanse
ng engineer ang mga nai-record sa dubbing at ang nilagay niyang mga tunog. Sa kabilang
banda, may mga pagkakataong hindi nababalanse ang dalawa kaya minsan ay
umuusadang pagkaka-dub. Maaaring hindi na maging sync ang mga linya bunga nito.
May mga pagkakataon ding hindi na marinig ang mga salita.
Susunod naman dito ang proseso ng editing kung saan pinipili ng editor ang mga
eksenang ipalalabas ng istasyon. Dito rin nilalagay ang mga patalastas na isasama sa
programa.
Paano po ba ang Boses Papel? 104
Kung gayon, masasabing kailangang may magandang koordinasyon ang mga
direktor sa mga engineers at editor bukod sa paggabay niya sa mga dubber at tagasalin.
Iba naman ang kaso ng GMA 7 at iba pang istasyon. Wala itong sariling recording
studio. Bumibili lamang ito ng mga programa sa mga independent na studio tulad ng
Alta.
Paano po ba ang Boses Papel? 105
IKALAWANG ANTAS:
Ang pag-alam sa kapaligiran ng dubbing sa pamamagitan ng obserbasyon
Ang ABS-CBN ang institusyong nagpasimula ng pag-aangkat ng mga
programang kartun mula sa ibang bansa at pagsasalin at pagda-dub sa wikang Filipino.
Una nga rito ang Cedie: Ang Munting Prinsipe na sinundan ng marami pang ibang
dubbed na programa hanggang sa kasalukuyan. Sa kadahilanang ito, pangunahing naisip
ng mga mananaliksik ang bumisita at mag-obserba sa naturang istasyon.
Dahil sa makailang ulit na bumisita ang mga mananaliksik sa istasyon, napagalaman
na umiinog sa iisang komunidad ang mga direktor, tagasalin at mga dubber.
Kaiba sila sa mga artistang napapanood natin sa telebisyon na kung saan karaniwang
eksklusibong lumalabas sa iisang istasyon. Ang ganitong pangyayari dahil sa ang mga
dubber ay karaniwang nagtatrabaho sa magkakaibang programa mula sa iba’t ibang
istasyon. Karaniwan sa kanila ay hindi regular na empleyado ng istasyon.
Deskripsyon sa mga Studio. Bukod sa nabanggit, kaiba sa mga istasyon ang ABSCBN
dahil may sarili itong recording studio para sa pagda-dub ng mga programa – ang
mga Recording Studio B, C at E. Ang bawat studio ay nahahati sa dalawang bahagi. Sa
isang bahagi naroroon ang direktor, technician at iba pang dubber na hindi pa nakasalang.
Ang nasa kabilang kuwarto naman ay ang dubbing booth kung saan isinasalang ang
magda-dub.
Paano po ba ang Boses Papel? 106
Kung magkahiwalay ang nagda-dub at ang direktor at technician, paano sila
nagkakaunawaan? Sa recording studio B, nakikita ng direktor ang nakasalang na dubber
dahil transparent naman ang naghihiwalay sa kanila. Naipararating ng direktor o ng
technician ang kanyang mensahe sa dubber sa pamamagitan ng pagsigaw at pagsasalita
na naririnig naman sa kabilang kwarto at ng mga di-berbal na komunikasyon katulad ng
pagsenyas. Ganito rin ang sitwasyon sa recording studio C. Iba naman ang sitwasyon sa
recording studio E. Dito, may TV monitor kung saan nakikita ang nakasalang na nagdadub.
Pangunahing layunin ng obserbasyon na malaman at maintindihan ang proseso ng
komunikasyong namamagitan sa pagitan ng mga bumubuo sa produksyon. Mahalagang
malaman ang proseso sa kadahilanang ito ang pundasyon ng muling paglikha ng mga
imahe ng mga tauhan sa isang dubbed na programa. Dagdag pa rito, nais din ng
mananaliksik na bigyan ng konkretong halimbawa ang mga naibahagi ng mga
nakapanayam na bumubuo sa produksyon.
Binigyang-pansin din ang mga pagbabagong isinasagawa sa proseso na mismo ng
dubbing. Una, tiningnan ang kaibahan at pagkakatulad ng orihinal na boses ng tauhan at
ang ‘bago’ nitong boses na isinagawa ng dubber.
Paano po ba ang Boses Papel? 107
Sa kaso ng Rave, napansin na karaniwang mas maliit ang orihinal na boses ng
mga tauhan kaysa sa mga idinub ng mga boses. Dahil nga ang nasabing palabas ay
nagmula sa bansang Hapon, iba ang aksent at tono ng pagsasalita ng mga tauhan sa
dubbed na bersyon. Mabibilis magsalita ang nasa orihinal na teksto samantalang sa
bersyon sa Filipino, mas malumanay at may diin sa emosyon.
Maituturing na mahalagang salik ang bansa kung saan inangkat ang isang dubbed
na programa. Sa mga telenovela na buhat sa bansang Venezuela, kapansin-pansin ang
mabilis na pagsasalita ng mga tauhan. Kung magkagayon, kinakailangan na sabayan din
ito ng mga dubber. Sa kaso naman ng mga telenovelang buhat sa Mexico, mas nahahawig
ito sa paraan ng pagsasalita ng mga Filipino dahil mas mabagal magsalita ang mga taga-
Mexico kaysa sa mga taga-Venezuela.
Ikalawa, pinansin din ang pagbabagong ginagawa sa mga linya ng iskrip upang
umangkop sa buka ng bibig ng tauhan. Sa isang obserbasyon sa dubbing session ng
Trapp Family Singers, mailalahad ang sumusunod na halimbawa ng proseso ng
pagbabago:
1. “May gusto ka nga kay Ms. Maria.”
2. “May gusto ka nga sa kanya.”
3. “May gusto ka nga sa kanya, nakikita ko.”
4. “May gusto ka nga sa kanya, nararamdaman ko.”
Paano po ba ang Boses Papel? 108
Tingnang mabuti ang pagbabago sa konstruksyon ng mga pangungusap. Mula sa
orihinal na linya (1) pinalitan ang pangalang Maria ng kanya (2). Bagama’t hindi naman
lubusang nabago ang nilalaman ng pangungusap, masasabi pa rin na may nalikha pa ring
bago. Ang pagdadagdag ng mga salitang “nakikita ko” o “nararamdaman ko” ay
nakapagpatindi sa bigat ng linya, bukod pa sa magkaibang bagay ang salitang “nakikita”
sa “nararamdaman”.
May iba pang naobserbahang pagbabago sa linya tulad ng “bitiwan mo ‘ko”
patungo sa “pabayaan mo ‘ko”. Isa pa’ng naobserbahan ay nakuha mula sa dubbing
session ng Paloma:
1. “Kailangan kong damhin ang dalamhati at kalungkutan.”
2. “Kailangan kong isipin ang nangyaring ito sa atin.”
Binago mula sa una ang linya upang pagaangin ang eksena dahil masyado namang
madrama ang naunang pangungusap. Kung titingnan, maituturing din na mas normal na
sinasalita ang ikalawang pangungusap kung ikukumpara sa nauna. Isa itong halimbawa
kung paano isinasaalang-alang ang paglabas nang natural ng mga linya ng tauhan.
Ikatlo, tiningnan din ang nagaganap na komunikasyon sa pagitan ng bumubuo ng
produksyon sa loob ng dubbing booth. Kasama dito hindi lang ang koordinasyon na
nagaganap sa pagitan ng direktor, technician at nakasalang na dubber kundi pati na rin
ang mga komentong nagmumula sa iba pang nasa booth. Tingnan ang halimbawa sa
ibaba kung paanong nakakaapekto ang mga komento sa paraan ng pagganap ng nagdadub.
Paano po ba ang Boses Papel? 109
Gumaganap kay Xi Men : Hoy, San Chai!….hardworking virgin!
(isang dubber at tagasalin) : (tumatawa) Parang…”may bruhang virgin
(‘yung hardworking virgin)…” Linawin mo…
Technician: “Ano daw? … Parang pinagsamang ‘bird’ at saka
‘gin’.”
(tawanan)
Mapapansin na maaaring makaapekto ang mga komento ng mga kasama nito sa
dubbing sa karakterisasyon ng tauhan.
Batay rin sa obserbasyon mas naging malinaw kung gaano kahalaga ang papel ng
director ng dubbing. Siya lagi ang may huling kapasyahan sa tuwing may nagda-dub.
Siya ang nagsasabi kung tama ba ang emosyon na binigay ng dubber, o kung kailangan
pa’ng dagdagan o bawasan ang kanyang tinurang linya. Pansinin ang sumusunod na
palitan ng pangugusap ng dubber at direktor:
Dubber : “Ako naman, wala akong nararamdamang saya.”
Direktor : “O, lungkutan mo naman kung wala siyang nararamdamang
saya”.
Paano po ba ang Boses Papel? 110
Nalaman din ang atityud na mayroon ang mga bumubuo sa produksyon. Sa kaso
ng mga dubber, mayroong “malikot” kapag nagda-dub. Ibig sabihin nito, maraming
galaw siyang isinasagawa kaalinsabay ng kanyang pagsasalita. Mayroon namang hindi na
kinakailangang gumalaw kapag nagda-dub. Iba-iba rin ang atityud nito kapag may hindi
makuhang tamang pag-atake sa linya o kung kaya ay nabubulol.
Sa isang pagkakataon na nag-obserba ang mga mananaliksik sa dubbing session
ng isang Spanish telenovela, napansin na hindi maiwasan na mapamura ang isang dubber
kapag siya ay nagkakamali. Sa bawat linya, hindi mabilang kung ilang ulit na napamura
ito.
Sa isang dubbing session naman ng isang kartun, kung ilang pagkakataon na
pinaulit ang pag-iyak sa isang baguhang dubber dahil hindi nito makuha ang iyak na
gusto ng direktor. Nandiyang bigyan siya ng kung anu-anong sitwasyon ng mga
kasamang dubber at direktor upang makuha niya ang tamang atake. Tulad sa isa pang
eksena (mula naman sa isang chinovela), binigyan ng sitwasyon ang kanyang dubber ng
paraan ng pag-atake sa linya, kahalintulad ng nasa ibaba:
Direktor: ‘Etong next scene, tampu-tampuhan ‘yan… (umarte kang) parang bata.
Batay din sa pagpapalitan ng kuro-kuro ng mga direktor at dubber, napag-alaman
kung paano humahanap ng tamang boses sa isang tauhan. Halimbawa nito ay noong
naghahanap ng babagay na boses sa nanay ni Xi Men (ng Meteor Garden). Ayon kay
Mandia, “very motherly siya (nanay ni Xi Men), ‘di bagay sa kanya ‘yung matapang…
Ang bagay sa kanya ‘yung malumanay…”
Paano po ba ang Boses Papel? 111
Sa pag-oobserba rin sa nagaganap na komunikasyon, napag-alaman rin ang mga
terminong kadalasang ginagamit sa dubbing katulad ng “stretch”, “tighten”, “crowd
scene”, “on”, at “off”. Higit na naunawaan ang mga nabanggit na termino dahil sa
kalimitan ng paggamit nito sa dubbing studio.
Sa pag-oobserba, naging higit na malinaw ang pamamaraan kung paano ang
pinagdadaanang proseso sa dubbing at pagsasalin. Bukod sa ibang kinakailangang datos
ng mga mananaliksik, nagkaroon din ng bagong kaalaman na hindi na sakop sa suliranin
at mga layunin sa pag-aaral. Kasama na rito ang sentimyento ng mga dubber, direktor at
tagasalin. Naging pamilyar din sa industriya ng dubbing at napag-alaman ang mga
pinagdadaanang hirap ng mga dubber, hindi lang sakop nito ang hirap sa pagbigkas ng
mga linya o pagpupuyat.
IKATLONG ANTAS: Ang mga pamamaraan sa pagsasakonteksto at pag-aakma ng
mga salin na programa
Paano po ba ang Boses Papel? 112
Layon ng mga mananaliksik na malaman ang kaakmaan ng isinalin at dinub na
mga programa mula sa orihinal na teksto. Isinakatuparan ito sa pamamagitan ng
pagsusuring tekstwal ng ilan sa mga kabanata ng Rave, Meteor Garden, Por Ti, at Lupin
III.
Rave
Sa kaso ng Rave, humiram ng iskrip na nakasalin sa Ingles. Ang titulo ng
kabanatang nahiram ay “Beyond the Sky of Sorrow”. Upang malaman naman ang
katumbas nito sa Filipino, inirekord ng mga mananaliksik ang partikular na kabanata ng
katumbas ng nakuhang iskrip. Ang titulo nito sa dubbed na bersyon ay “Ang Nalimot na
Pagkakaibigan”. Sa titulo pa lamang, mahihinuha na hindi literal ang pagkakasalin. Ang
titulo sa Ingles ay mas malawak dahil maraming bagay ang maaaring ipakahulugan dito,
samantalang sa salin sa Filipino, mas konkreto kung nais ipakahulugan ng tagasalin.
Mapapansin na sa mga anime tulad ng Rave, maraming salita ang pinananatili.
Halimbawa nito ang mga sumusunod: Desperado bomb, Melforce, Darkbrain, Monster
Prison at Demon Guard. Mapapansin na ang karamihan dito ay mga pwersang panlaban
ng bida o ng kontra-bida.
Napansin na sa ginawang pagsusuri sa partikular na kabanata ng Rave, hindi
masyadong naging mapaglaro ang mga nagsalin sa Filipino. Walang maituturing na
radikal na pagbabago mula sa orihinal na teksto. Gayunpaman, may mangilan-ngilang
linya ding nabago tulad ng nasa ibaba:
Talaan 6. Pagkukumpara sa mga Ingles at Filipinong Linya sa Rave
Ingles na Iskrip Iskrip sa Filipino
Paano po ba ang Boses Papel? 113
Elie: Papa! Are you all right?
Gale: I caught a big one good.
Eli: Ginoong Gino aalis na po ba
kayo?
Gale: Huwag mo kong alalahanin.
Kaya ko ang sarili ko.
Haru: Explosion! Haru: Hindi ka magtatagumpay.
Mapapansin na magkaiba na ang mensaheng ipinaparating ng idinub na linya
mula sa salin nito sa Ingles.
Napansin rin na ginagawang hindi masyadong marahas ang sinaling linya sa
Filipino kung ikukumpara sa pinagbatayang Ingles na iskrip. Isang halimbawa nito ang
nasa ibaba:
King: Humanda ka sa’kin!
King: Heh. Die!!
Mahihiwatigan na pinagagaan ang mga termino batay sa target na manonood ng
Rave at ito nga ay ang kabataan.
Mas mahaba at detalyado ang pagkakalahad ng linya sa isinalin sa Filipino.
Marahil ito ay upang maisabay sa buka ng bibig ng tauhan. Isang halimbawa nito ang
sumusunod:
Haru: This is bad. We’ve already used up all our strength. Who expected
him to power up now?
Haru: Binuhos sa limot ng nakaraan. Hindi naman namin inaasahan ang
nangyari. Hindi dapat mangyari ito. Ang tanging balak ko lang ay pigilan
ka sa ginagawa mo.
Paano po ba ang Boses Papel? 114
Por Ti (For You)
Sa kaso naman ng Por Ti, isang Spanish telenovela, nakakuha ng iskrip sa Ingles
na may katumbas na salin sa Filipino, subali’t hindi kumpleto ang salin. Gayunpaman,
naging kapansin-pansin kung paano isinalin ang sumusunod na linya:
Talaan 7. Pagkukumpara sa mga Ingles at Filipinong linya sa Por Ti
(1)
Cesar: What is it? What are
you doing here?
(1)
Cesar: Hayop ka!
(2)
Cesar: And you a scoundrel!
Antonio: ---------------------
(2)
Cesar: Nasisiraan ka na ng
ulo!
Antonio: (Ad lib) Ikaw ‘yon!
Ad lib: Tama na…tumigil na
kayo! Ah…
Kapansin-pansin na malayo ang salin sa Filipino mula sa Ingles. Ang ganitong
pagsasalin ay upang higit na pabigatin ang eksena sa programa.
Lupin
Bagama’t hindi na napapanood ang Lupin III sa telebisyon sa kasalukuyan, interesante rin
itong suriin at pag-aralan. Ito’y sa kadahilanang kaiba ito sa ibang dubbed na programa na kung
saan hangga’t maaari ay pinananatili ang orihinal na mga linya. Sa kaso ng Lupin III, naging
Paano po ba ang Boses Papel? 115
mapaglaro ang mga taga-salin. Ayon kay M. Repuyan, isa sa mga tagasalin ng iskrip ng
programa:
…si Detective Zenigata (tauhan sa Lupin III), ang character niyan talaga,
although ang Lupin itself ay comedy talaga, pero ‘yung character ni Zenigata dun
sa Lupin, ‘pag nabasa mo ‘yung English lines nun, ‘yung English translations,
hindi siya ganung ka-comedy. Walang masyadong humor na sinaksak ‘yung
translator o ‘yung Hapon…(personal na komunikasyon, Setyembre 17, 2003).
Napatunayan ng mga mananaliksik na marami ngang isinagawa ang mga nasa
likod ng programa. Tulad nga ng nabanggit na, nagawa nilang baguhin ang
karakterisasyon ni Detective Zenigata, mula sa pagiging seryoso patungo sa pagiging
‘kenkoy’ o kakatwa. Tinatawag pa nga siyang depektib ni Lupin. Batay sa nahiram na
iskrip (Lupin Special: “Pursuit of Harimao’s Treasure” na sinalin ni Repuyan), maaaring
i-klasipika kung paano naglalaro ng mga salita ang mga tagasalin.
Sa kaso ng programa, layon ng tagasalin na makaugnay ang mga manonood sa
kanilang pinapanood na programa. Samakatuwid, gumagamit ng iba’t ibang pamamaraan
upang mas maiangkop sa konteksto ng Pilipinas ang dubbed na programa. Kabilang sa
mga pamamaraang ito ang paggamit ng Taglish, paggamit ng terminong “bading”,
paghango sa patalastas, paggamit ng ekspresyon na ginagamit lamang sa Pilipinas,
paghango sa programang pantelebisyon, paghango sa pelikula at paghango sa
mahahalagang kaganapan sa bansa.
Paano po ba ang Boses Papel? 116
Talaan 8. Talaan ng mga Paraan ng Pag-aangkop sa Lupin III
PARAAN NG PAG-AANGKOP HALIMBAWA
Paggamit ng Taglish Zenigata: …Aba, eksakto pala itong pandagan sa takip
ng noodles ko eh…I’ve never been in this place b4! It’s
so beautiful!…Dis is life!
Paggamit ng Terminong “Bading” Lupin: (bading) Join tayo Papa!…
Lupin: (bading) Aaaay ang taray!
Paghango sa Patalastas Lupin: …Ok pala itong ganitong posisyon eh I can feel
it!…
Lupin: Hello?…..Coffee na lang dear?
Zen: Okey! Whatever!
Lupin: Ngiyeh!
Diana: chancing…
Lupin: Ok Peace!…
Lupin: …Nagsumpaan pa nga tayo sa ilalim ng puno ng
aratilis!
Lupin: Hindi magandang balita ang nasagap ko bespren.
Lupin: Siya ‘yung nakaeroplanong chikababe na
humagip sa atin kahapon
Lupin: Korek ka diyan Jigs…
Paggamit ng Ekspresyon na
Ginagamit lamang sa Pilipinas
Lupin: Sweetipie, Honeypie, Tinapay…
Paghango sa Programang
Pantelebisyon
Lupin: No choice na tayo eh, wala na tayong lifeline,
kapag nag-stay ka dito tapos ang beauty mo
Lupin: Mamili ka ask the people, call a relative, o 50/50?
Archer: (off) 70/30…70 percent sa akin, 30 sa ‘yo.
Lupin: Ah teka Mr. Christopher este Mr. Archer / Lugi
naman yata ako sa gusto mo, it’s unfair
Pagbuo ng kakatwang mga termino Lupin: (off) Eto pa ang makapagbagbag damdaming
pelikula na pinamagatang “Tahong”
Lupin: … “Ang pagtataksil ni Eva Patacsil!”
Lupin: Oo pero hwag kang mag-alala lab, may itinira ako
para sa iyo/ (off) starring “Rossa Naburles” sa
pelikulang pinamagatang “Sabik sa Kwan”.
Lupin: Yes Mam nanginginig pa
Paghango sa Kaganapan sa Bansa Zen: You have the right to remain silent! Anything u say
may possibly be hearsay and could be irrelevant to the
honourable judge of the impeachment court este supreme
court, may karapatan ka rin kumuha ng atorni, meron
akong kilala mura lang irerekomenda kita para bigyan ka
ng discount! Gusto mo ba ng noodles?
Adjstr: Bulala flavor ba?
Paano po ba ang Boses Papel? 117
Meteor Garden
Sa pagsuri ng MG, ang pinagbatayan ay ang sub-titles nito at ikinumpara ito sa
inirekord na katumbas na kabanatang naka-dub sa Filipino. batay sa nakuhang datos,
naobserbahan ang mga sumusunod:
(1) Mas ginawang kakatwa ang mga magulang ni San Chai sa isinalin sa
Filipinong programa. Mas mapaglaro ang atake ng linya ng dubber ng tatay ni
San Chai. Dahil dito, nahigitan nito ang nakakatawa nang karakter nito. Sa
nanay naman ni San Chai, kapansin-pansin na malaki ang pagkakahawig ng
atake at ng mismong boses na ginamit ng dubber mula sa orihinal na tauhan.
Kuha nito (dubber) pati ang pagtili, iyon nga lamang ay mas matining ang
boses ng dubber kaysa sa orihinal. Isang halimbawa ang sumusunod kung
saan mahihinuha na mas kakatwa ang salin sa Filipino:
Talaan 9.1. Pagkukumpara sa mga Ingles at Filipinong Linya sa Meteor Garden
SALIN SA FILIPINO
Tatay: E, ano ba?
Nanay: (Pasigaw) Ano ba ang
ginagawa mo?
Tatay: Pasensya na, hindi muna ako
kakain.
Nanay: Hayan!
Tatay: Wow! Mukhang masarap
yan!
Nanay: Hindi lang natin titingnan
ang lugaw na may itlog.
Tatay: (sasabay) Lugaw na may
itlog! (Tawanan)
SALIN SA INGLES
Father of San Chai: I will not eat it.
Mother: Don’t spill the food.
Come.
Father: Great!
Mother: We can just look at it.
Mother and Father: Plain egg
porridge!
Father: But mom, I suddenly have a
bad feeling!
Mother: What?
Paano po ba ang Boses Papel? 118
(2) Mas maingay at mas may emosyon ang dubbed na programa kaysa sa hindi
dinub. Ito’y sa kadahilanang mas mapaglaro sa linya ang mga dubber. Sa
panonood gamit lamang ang sub-titles, mahihinuha na mas mabigat ang mood
na dala ng mga tauhan, samantalang noong napanood na sa dubbed na
bersyon, masasabing mas may buhay at nakakaugnay ang mga mananaliksik.
Sa pangkalahatan, higit na malumanay ang pagbigkas ng mga tauhan kaysa sa
mga dubber. Halimbawa nito ang nasa ibaba kung saan may idinagdag na mga
linya (naka-boldfaced) na nagpatindi sa emosyon ng dubber:
Talaan 9.2. Pagkukumpara sa mga Ingles at Filipinong Linya sa Meteor Garden
SALIN SA FILIPINO
.
Tatay: Tama ka! Pero, hindi naman
mahalaga sa atin ang pera. Ang
importante, binigyan niya ng trabaho
si San Chai. Alam ko na ang gusto
niyang mangyari, gusto niya tayong
magutom. Makinig ka. Ito ang
aking masasabi. Hindi ko
mapapayagang mangyari yon!
SALIN SA INGLES
Father: Money is not the most
important. The most important is
she let San Chai to come back so
late. She just want to starve me so I
will not let her do it.
(3) Hindi nagkakalayo ang pagkakasalin ng Ingles na iskrip sa Filipino. Walang
masyadong napansin ang mga resertser na radikal na pagbabago sa mga linya.
Sa katunayan, halos ang pagbuo ng pangungusap sa dubbed na programa ay
kahalintulad ng konstruksyon ng mga linya sa pinagbatayang salin.
Halimbawa nito ang sumusunod:
Paano po ba ang Boses Papel? 119
(a) Nanay ni San Chai: Madilim na ang langit … malakas pa ang hangin.
Pero si San Chai, nasa trabaho pa rin. Bakit hanggang ngayon hidi pa
siya umuuwi? (Sigaw) Papa!
(b) Mother of San Chai: The sky is black. The wind is big. San Chai
went to work. Why she still hasn’t come back? Daddy, what are
you doing?
Ano ba ang mas angkop – matapat, literal, idyomatik, kontekstwal, o malaya?
Batay sa pagsusuring tekstwal na isinagawa, pinakagumagamit ng malayang estilo
ang programang Lupin III. Sa tantiya nga ng mga mananaliksik, lumalagpas na sa
hangganan ang pagsasa-konteksto nito, dahil nagpapasok talaga ang mga tagasalin ng
mga sitwasyon kung saan malayo na sa orihinal na teksto upang higit na makaugnay ang
mga Pilipinong manonood sa mga linyang binabato ng mga tauhan. Pinakamagandang
halimbawa nito ay ang pagbabanggit sa salitang impeachment sa isang linya. Pamoso ang
paggamit ng terminong ito dahil sa panahong ito hinaharap ni dating Pangulong Joseph
Estrada ang impeachment trial laban sa kanya.
Sa kaso ng Meteor Garden, ideomatiko ang pamamaraan ng pagsasalin dahil
iniaangkop ang salin sa target na odyens, nguni’t sa proseso ng pag-aangkop hindi
maituturing na hindi nagiging matapat sa pinagbatayang iskrip.
Sa kaso naman ng Rave, masasabi ring ideomatiko ang paraan ng pagsasalin.
Bagama’t may pinapanatiling mga salita, hindi naman masasabing malaya ang estilo ng
tagasalin.
Paano po ba ang Boses Papel? 120
IKA-APAT NA ANTAS:
Ang mga Manonood = Ang mga Mamamayang Sumusuporta
Dahil sa Supremo, sa Utak, at sa mga Katipunero ay naisulong ang Katipunan.
Subalit, ang pagsulong na ito ay hindi rin magiging posible kung wala ang mga
mamamayang Pilipinong nakipag-alsa at sumuporta sa kanilang hangarin. Gayun din
naman sa industriya ng dubbing, sa bawat tagumpay ng mga tagalized na programang
pang-telebisyon ay nariyan ang pagtangkilik ng mga manonood na siyang nagpapatuloy
sa paglago ng industriya. Sila yung mga relihiyosong sumusubaybay sa mga buhay ng
mga di-makatotohanang karakter tulad nila Dao Ming Si, San Chai, Tom Sawyer, Maria,
Haru at iba pa. Sila rin yung mga nagkikritiko sa takbo ng istorya, sa karakter ng mga
tauhan, at pati na rin sa mga gumaganap na artistang iniidolo nila.
Katulad nga ng nabanggit kanina, isa sa mga salik na isinasang-alang sa proseso
ng pagsalin at dubbing ay ang uri ng mga manonood batay sa klase ng palabas.
Karamihan sa mga nakapanayam naming mga sumusubaybay sa mga tagalized na
programa ay mga estudyanteng nasa edad na 13 hanggang 21, at mga propesyonal na
may gulang na 22 hanggang 29. Mayroon rin kaming isang respondent na 75 taong
gulang na ay nanonood pa rin ng telenovelas.
Paano po ba ang Boses Papel? 121
Dahilan sa Panonood. Nang tinanong namin ang isang grupo ng mga kabataan
kung bakit nila gusto ang anime, ang tanging naisagot lamang nila ay dahil sa nakakaaliw
ito at nakakatawa ang mga tauhan dahil sa pagiging “makulit” at “kenkoy” nila.
Sa amin namang kapanayam sa mga manonood ng mga telenovelas/chinovelas,
karamihan sa mga sagot nila kung bakit nila gusto ang mga tagalized na programa ay
dahil sa nakakaaliw at kakaibang istorya nito. Dahil sa kaibahan ng kultura at setting,
nagtataglay ito ng sariwang storyline, kaiba sa balangkas ng mga lokal na soap operas
ngayon. Gayundin, ang mga dayuhang aktor at aktres na ngayon pa lamang nakikita sa
lokal na telebisyon ay isa ring dibersiyon mula sa tipikal na nakikita at napapanood natin.
Ang ilan naman ay naayang manood ng chinovelas dahil sa mga naggagwapuhang mga
aktor tulad ng sikat na sikat na F4 ng Meteor Garden. Ang ibang mga kalalakihan naman
ay nahikayat ding manood ng mga Mexican at Spanish telenovelas dahil sa
naggagandahang mga aktres. Samatalang ang iba naman ay nanood lamang dahil sa
curiosity sapagkat halos lahat na ng kanilang mga kaibigan ay pinag-uusapan ito, at di
naglaon ay naadik na rin.
Mapapansin na may pagkakatulad ang mga resultang ito sa mga nakaraang pagaaral
(Del Rosario, 1997; Laguilles, 1997; Parra, 2001; Puno, 1997; Peralta, 1998).
Nagustuhan ng mga manonood ang istorya maging ang mga aktor sa mga palabas na
nabanggit.
Paano po ba ang Boses Papel? 122
Subtitling vs. Dubbing. Sa kaso ng Meteor Garden na kinabaliwan ng mga Pinoy,
nagkalat ang mga DVDs at VCDs ng nasabing telenovela. Karamihan sa mga ito ay
nakarecord hindi sa dubbed version kundi sa kanyang orihinal na awdyo na may subtitles
na kasama. Ayon sa iba, mas epektibo raw ang subtitles sapagkat nagkakaroon ang mga
manonood ng kalayaang maglagay ng sarili nilang boses gamit ang kanilang mga
imahinasyon habang binabasa ang salin. Bukod pa dito, hindi raw naisasakripisyo ang
totoong konteksto ng palabas dahil walang ginagawang alterasyon sa dayalogo at wika
nito.
Marahil ay ito rin ang dahilan kung bakit marami pa rin ang mas gusto ang
dubbing bilang paraang ng pagsalin. Bukod kasi sa hindi mo na kailangang magbasa, at
ang dapat mo lang gawin ay manood at makinig, nagiging makatotohanan din daw ang
pagganap sapagkat mas nabibigyang pansin ang acting ng mga tauhan. Dahil din sa
paglapat ng wikang Filipino sa buka ng bibig ng mga tauhan, nagkakaroon ngayon ng
tinatawag na “pinoy touch” ang mga telenovelas/chinovelas na ito, na parang nagiging
Pilipino na rin ang mga tauhan. At kahit minsan ay nakakatawang tignan yung mga
dayuhan na nagsasalita ng tagalog (Soriano), isa rin itong kadahilanan kung bakit
nahuhumaliw ang mga tao sa ganitong klase ng palabas.
Boses. Sa pag-intindi sa storya, pagbuo ng imahe ng mga tauhan, at pagsukat sa
kalidad ng mga tagalized programs, mahalaga ang pagiging angkop ng boses at dayalogo
sa karakter ng tauhan. Ayon sa ilang mga respondents, ang boses daw ang nagbibigay ng
karakter lalo na kapag bagay ito sa tauhan.
“Nadadala ng boses ang karakter ng mga tauhan sa kwento.” – Christine, 21
Paano po ba ang Boses Papel? 123
“The voice could either make or break the character.” – Mae, 22
“Ang boses ang nagbibigay emotion sa translation at dubbing.” – Coke, 28
“Ang boses ang naglalarawan sa katauhan ng karakter.” – Benjamin, 19
Mula sa mga panayam, sinikap naming alamin ang kaangkupan ng boses sa
karakter ng mga pangunahing tauhan sa ilang mga popular na chinovelaso telenovelas at
cartoons o anime ngayon.
Masasabing matagumpay ang ilang mga produksyon ng dubbing sa paglalapat ng
angkop ng boses sa mga tauhan ayon sa kanilang imahe at personalidad. Halimbawa, Si
Dao Ming Shi na sa orihinal na conteksto ay may imaheng mayaman at mayabang ay
binigyan ng boses na malalim at malaki upang suportahan ang kanyang imahe. Si San
Chai naman ay nilapatan ng malambing ngunit may pagkamatapang na boses upang
maipalabas ang katangian niyang palaban.
Samantala, mayroon din namang ilang mga nabanggit na hindi raw akma ang
boses. Sa kaso ni Johnny, ang bidang lalaki sa telenovelang Endless Love, hindi raw
bagay ang boses niya sa kanyang personalidad sapagkat ang inilapat sa kanya ay may
pagka-matanda na ang dating. Si Shirley din, ang kontrabida sa parehong telenovela, ay
hindi rin daw nabigyan ng angkop na boses sapagkat nagtataglay dapat siya ng mataray at
palaban na imahe ngunit ang boses niya ay parang maamo ang dating. Ganunpaman, sa
kabuuan ay halos lahat ng iba pang tauhang nabanggit ay sinasabing nalapatan ng angkop
na boses ayon sa kanyang pagkatao at katangian. Narito ang iba pang mga resulta ng mga
panayam.
Paano po ba ang Boses Papel? 124
Talaan 10. Kaangkupan ng Boses sa Karakter sa mga Pinapanood na Programa
Programa Tauhan Trait/Description Kaangkupan:
Bagay ba?
Katangian ng
Boses at Delivery
ng Linya
Dao Ming Si
Mayabang, astig,
gwapo, delicious,
mysteryoso
Oo
lalaking-lalaki,
malalim, malaki,
buo, malinaw
San Chai
(bidang
babae)
palaban, may
prinsipyo, mahirap Oo palaban, matapang,
malambing
Huaze Lei
gwapo, tahimik,
seyoso, parang
boring
Oo seryoso, boring
Meizuo party freak, pacifier,
carefree, mayabang Oo maangas, lalakinglalaki
Xi Men Player Oo smooth, soothing,
lalaking-lalaki
Qing He mabait, kwela,
kenkoy Oo Kenkoy
Xiao Yu mabait, pranka Oo Mahinhin
Nanay ni
San Chai makulit oo matining, lively,
minsan nakakaasar
Meteor
Garden
Taty ni
San Chai
medyo tatanga-tanga,
hindi tipikal na ama Oo kenkoy, engot
Paloma
(bidang
babae)
maganda, matalino,
marunong
manindigan,
mabuting anak
Oo palaban, malinaw,
Diego
(bidang
lalake)
mayaman, gwapo,
seloso, macho Oo lalaking-lalaki,
malalim, buo
Paloma
Bellemise
(kontrabida)
laging may balak na
kasama, suplada Oo Mataray
Daniela
(bidang
babae)
mabait, maganda,
matalino Oo maamo, malinaw
Mauricio gwapo, mayaman,
matalino Oo lalaking-lalaki,
malalim, buo
Daniela
Paula Sakim Oo mataray, suplada
I Love
Cindy
Cindy
(bidang
babae)
cute, matapang Oo Palaban
Paano po ba ang Boses Papel? 125
Jenny
(bidang
babae)
matalino, maamo Oo Mahinhin
Johnny
(bidang
lalaki)
Tahimik Hindi matanda yung
boses
Endless
Love
Shirley mataray, palaban Hindi Maamo
Maria
(bidang
babae)
Maliit Oo maliit din
Hedwick Palaban Oo Mataray
Yvonne Maarte Oo halatang “plastic”
Von
Trapp
Family
Singers
Dona Matilde matanda na Hindi malaki, parang
hindi matanda
Tom and
Huck
Tom and
Huck Makukulit, pilyo oo makukulit,
masayahin
Paano po ba ang Boses Papel? 126
Sterrotypes. Kung susuriin, hindi lamang ang mga tao sa likod ng dubbing ang
nagtatakda ng mga stereotypes sa boses. Napapansin din ng mga manonood ang mga
karaniwang boses na ginagamit sa partikular na katangian ng mga tauhan. Ang mga
sumusunod ay ang mga stereotypes na napansin ng taong kinapanayam namin.
Talaan 11. Stereotypes ng Boses ayon sa Manonood
Katangian ng Tauhan Karaniwang Boses na Ginagamit
bidang lalaki Maganda, maliwanag, buo, mababa, seryoso,
bedroom voice, walang pumipiyok, matalino
bidang babae soft-spoken pero may force, firm pero sweet, hindi
matinis
Ayon sa papel
na
ginagampanan
Kontrabida
mataas, nanunuya, nanlilisik, serious, parang galit
lagi, nakasigaw, scheming ang dating,
maalingasngas
Gwapo husky, gwapo voice din, malalim, lalaking-lalaki
Itsura Sosyal pa-english effect, may tawang pormal, cold,
refined, parang class din
Posisyon sa Ina mahinahon, seryoso
Pamilya Ama authoritative, malalim ang boses, seryoso, mababa
makulit na
batang babae masayahim, kwela, maingay
makulit na
Ugali batang lalaki masayahin, matinis, parang ipit na ipit
good girl Mahinhin, pamartyr effect
Lokasyong
pinanggalingan Probinsyano/a kenkoy, may punto, nagmamali-mali
Paano po ba ang Boses Papel? 127
Dayalogo. Sa kabilang dako, ang wika at dayalogo rin ay may mahalagang bahagi
sa pagbuo ng imahe ng tauhan sa kwento. Ang pagiging angkop ng mga dayalogo ay
binabatay unang una, gaya ng nabanggit, sa uri ng programang dinadub. Kumbaga, ang
wika at dayalogo sa mga cartoons at anime ay nararapat lamang na medyo mababaw para
madaling intindihin ng mga bata. Sa mga telenovelas naman, seryoso dapat ang mga
linyang ginagamit. Pangalawa, binabatay din ito, katulad ng boses, sa karakter ng tauhan.
Pangatlo, ang dayalogo ay inaangkop din sa paraan ng pagpapahayag nating mga
Pilipino.
“The dialogue really spells the difference. It makes me relate with the character
better.” – Aileen, 22
“Adjusted dapat ang dialogue sa ways ng pananalita natin.” – Christine, 21
“Mas nakakarelate ka sa tauhan kung ang dialogue mo ay akma sa karakter” –
Benjie, 19
Sa kabuuan, ang salin na dayalogo at atake at ang boses ay may malaking
impluwensiya sa mood ng eksena batay sa pamamaraan ng pagbitiw ng linya at bigat ng
dayalogo.
Paano po ba ang Boses Papel? 128
Talaan 12. Mood ng Eksena, Boses at Dayalogo.
Mood Katangian ng Boses at Dayalogo
masaya kenkoy, lively, high-pitched/mataas ang tono, festive,
nakakatuwang mga linya, pa-cute
madrama mababa ang volume, boses garalgal, parang naiiyak,
malungkot na mga linya
galit/nag-aaway seryoso ang boses, puno ng emosyon at tension,
forceful, mataas, galit
seryoso/may
trahedya
may tension ang boses, parang may problema/conflict
ang dating, malungkot na boses
romantic malalim, parang nang-aakit/nanglalandi
“Nasa dubbing at pagsasalin nakasalalay ang pagkagusto ng manonood sa
istorya.” –Aileen, 22
Narinig natin mismo mula sa mga manonood ang kahalagahan ng dubbing at
pagsasalin sa mga telenovelas, at ng pagiging angkop ng dayalogo at boses sa karakter ng
tauhan. Ayon na rin nga kay Aileen, nasa dubbing at pagsasalin ang pagkagusto ng
manonood sa istorya. Ang mga salik na ito ay tunay ngang kritikal sa kabuuang kalidad
ng isang tagalized na programa.
Ngunit higit pa sa kaaliwan at ikasasaya ng mga manonood, mahalaga ring
bigyang pansin ang ambag ng dubbing sa wikang Filipino. Bagama’t may ilang mga
nagsasabi na hindi naman umuunlad ang kaalaman sa sariling wika ng mga manonood sa
pamamagitan nitong mga tagalized na programang ito, hindi pa rin maipagkakaila na sa
maraming pagkakataon ay mas naaappreciate ng mga tao ang ating lenggwahe sa
pamamagitan nito.
Paano po ba ang Boses Papel? 129
Lagom at Konklusyon
Sa pag-aaral na ito tungkol sa kung paano muling nalilikha ang mga imahe ng
mga tauhan sa mga angkat na programa sa pamamagitan ng dubbing at pagsasalin at sa
pagtingin ng mga manonood sa ganitong karaketerisasyon, tinangka ng mga
mananaliksik na matugunan ang mga nakasaad na layunin:
1. ilahad ang mga gampanin ng mga direktor, taga-salin at dubber sa produksyon
ng dubbed na programa;
2. tukuyin ang mga salik na isinasaalang-alang ng mga direktor, taga-salin at
dubber sa produksyon ng dubbed na programa;
3. malaman kung paano nakatutulong ang boses at pamamaraan ng pagbigkas
dito sa karakterisasyon ng mga tauhan sa mga dubbed na programa;
4. malaman kung paano nakatutulong ang salin na dayalogo sa karakterisasyon
ng mga tauhan sa mga dubbed na programa;
5. malaman kung gaano kaakma ang dubbing at pagsasalin ng mga angkat na
programa sa wikang Filipino; at
6. malaman ang pagtingin ng mga manonood sa karakterisasyon sa mga
programa sa pamamagitan ng dubbing at pagsasalin
Paano po ba ang Boses Papel? 130
Inihanay ng mga mananaliksik ang kanilang mga datos mula sa pagsusuring
tekstwal, obsebasyon, panayam sa grupo at mga indibidwal sa tatlong teorya: a)
semiotika ni Ferdinand de Saussure; b)akomodasyon ni Howard Giles; at c) dramatismo
ni Kenneth Burke.
Ito ay upang: 1) matalakay kung paano nakatutulong ang dubbing at pagsasalin sa
karaterisasyon ng mga tauhan; 2) ilarawan ang proseso ng dubbing; 3) tingnan kung
gaano kaakma ang mga dubbed na programa; at 4) ilarawan kung paano tinitingnan ng
mga manonood ang ganitong karaketerisasyon.
Ang mga datos na nakalap ay sinuri din base sa mga nakuhang literature o mga
nakaraang pag-aaral.
Sa kabubuuan, dalawang tanong ang nais na masagot ng mga mananaliksik:
1. Paano muling nalilikha ang imahe ng mga tauhan sa pamamagitan ng dubbing
at pagsasalin?
􀀢 May tatlong pangunahing tauhang gumaganap sa proseso ng dubbing – ang
direktor, ang tagasalin at ang dubber. Sila ang mga nagtutulungan upang
mabigyang buhay ang mga tauhan sa mga banyagang programa sa
pamamagitan ng angkop na salita, boses, emosyon at pamamaraan ng
pananalita. Ang direktor ang nagsisilbing gabay at supervisor sa kabuuan ng
dubbing. Ang tagasalin naman ang utak na nagsusulat ng iskrip na gagamitin
para sa dubbing samantalang ang dubber naman ang maituturing na re-aktor
naglalapat ng kanyang boses sa tauhan.
Paano po ba ang Boses Papel? 131
􀀢 May impluwensiya ang pinanggalingang propesyon ng mga tauhang ito sa
kanilang estilo at atake sa bawat tauhan, eksena at konsepto sa mismong
programa.
􀀢 Sa prosesong ito, layunin nila na maipalabas sa mga manonood na tila natural
na nagsasalita sa Filipino ang mga dubbed na tauhan. Synching ang
pangunahing elemento upang matupad ito. Kung sabay sa buka ng bibig ng
dubbed na tauhan ang haba ng kanyang linya, may ilusyong ang pagkakaboses
at tauhan ay iisa lamang
􀀢 Dahil din sa elementong ito, masasabing may mga pagkakataong hindi
nagiging matapat ang nagiging pagsasalin dahil hinahabol sa mga dubber ang
pagkaka-eksakto ng haba ng pagkakabigkas at buka ng bibig ng tauhang
binobosesan.
􀀢 Bukod sa pagpapahaba ng linya, may mga adlib ding idinadagdag ang mga
taong nabanggit upang umakma sa konteksto ng Pilipinas ang mga linya at
nang sa gayon ay mas maunawaan ng mga manonood.
􀀢 Sa pangkalahatan, walong salik ang isinasaalang-alang nila sa pamimili ng
salita, boses at emosyon: ang uri ng materyal, ang video na nagpapakita ng
eksena, ang tauhang binobosesan, ang istasyon, ang Ingles na iskrip, mga
kapwa dubber, haba ng oras para sa dubbing, at ang iba pang taong
namamahala sa aspetong teknikal ng palabas. Sa mga ito, pangunahin ang uri
Paano po ba ang Boses Papel? 132
ng materyal dahil mula dito matutukoy ang partikular na manonood ng
programa.
􀀢 Mahalaga ang boses, emosyon at konsepto ng wikang gagamitin batay sa mga
katangian ng mga tauhang dina-dub. Nakakatulong at nakadaragdag ang mga
ito sa karakterisasyon dahil mula sa kanila ay nagkakaroon ng
pagkakakilanlan ang mga tauhan bukod sa biswal na representasyon sa mga
ito.
2. Paano titingnan ng mga manonood ang ganitong karakterisasyon?
􀀢 Aktibong binabasa ng mga manonood ang karakterisasyong bunga ng dubbing
at pagsasalin. Mayroon silang mga inaasahang boses, konsepto ng wika at
pamamaraan ng pagbitiw sa linya batay sa katangian ng tauhan at mood ng
eksena sa palabas.
􀀢 Mahalaga ang dubbing, partikular ang boses, sa patuloy na pagtangkilik ng
isang manonood sa programa. Isa sa mga salik sa pagkagusto ng odyens ang
boses kaya kung pangit o hindi angkop ang boses, may tendensiyang hindi na
niya ito panoorin.
􀀢 Nakatutulong ang pagsasaling wika sa ganitong mga programa para sa mga
manonood dahil sa pamamaitan nito, mas nauunawaan niya ang istorya.
Paano po ba ang Boses Papel? 133
Mula sa resulta ng pag-aaral, masasabing may pagtanggap sa pagda-dub ng mga
banyagang programa. Ang mga tao sa likod ng produksyon at ang mga manonood ay
kapwa may konsepto sa kung anong boses, mga salita at emosyon ang dapat ilapat sa mga
tauhan at eksena sa mga dubbed na programa. Mahalagang magkatugama ang kanilang
mga ideya sa imahe ng mga tauhan at ng mismong palabas upang patuloy na tangkilikin
ng mga manonood ang mga ganitong klaseng programa.
Paano po ba ang Boses Papel? 134
Mga Implikasyon at Rekomendasyon
Sa bahaging ito ng pag-aaral, bibigyan ng kahulugan ang mga datos na nakuha
mula sa mga panayam at obserbasyon. Dito, tatalakayin ang mga nabuong implikasyon
ng mga mananaliksik at ang mga kaakibat nitong rekomendasyon sa pagpapalalim ng
teorya, metodolohiya at praktika o kultura.
Teoretikal na Implikasyon at Rekomendasyon
Batay sa mga teoryang ginawang pundasyon ng pag-aaral, masasabi na mas
tinatanggap at tinatangkilik ng mga manonood ang mga dubbed na programa sa
kadahilang mas malapit ito sa kanila dahil sa wikang ginamit, boses ng tauhan, at mga
linyang inangkop sa konteksto ng Pilipinas. Sa teorya ng akomodasyon, ang tagalikha ng
mga nasabing programa ay gumagamit ng mga taktika o estratehiya upang maintindihan
ng mga manonood.
Samaktuwid, masasabi na ang wika ay isang natural na katangian ng lahat ng
audio-biswal na produksyon ng mga progrmang pang-telebisyon (Luyken, 1991).
Sinasabi mula sa mga pag-aaral sa ibang bansa na ang pagbabago o paglilipat ng
katangian nito ay may kaugnay na pagbabago sa mismong produksyon at maaaring
maapektuhan ang identidad nito. Kaalinsabay nito ay ang katangian ng telebisyon bilang
pinakamamahalagang pinanggagalingan ng kaalaman ng sariling kultura at wika ng isang
bansa at nagsisilbing bintana para sa iba pang bahagi ng mundo. Dahil sa pagkakaiba-iba
ng kultura at wika sa mundo, ang pagsasaling-wika ay isang importanteng behikulo
Paano po ba ang Boses Papel? 135
upang maunawaan at magkaroon ng kaalaman ang mga tao tungkol sa pamumuhay,
kaisipan at malikhaing produksyon ng ibang tao. Sa ganang ganito, mahalagang
nabigyang pansin ng mga mananaliksik ang wikang ginagamit sa pagsasalin ng iskrip ng
mga banyagang programa.
Iminumungkahi ng mga mananaliksik na tingnan ang iba pang aspeto ng dubbing
at pagsasalin. Dahil sa lawak ng sakop nito, maraming teorya ang maaring magamit
upang maipaliwanag ang iba’t ibang phenomenon na kaugnay ng industriya ng dubbing.
Metodolohikal na Implikasyon at Rekomendasyon
Isang implikasyon ng pag-aaral na ito ay ang kaangkupan ng pagkakaroon ng maraming
panayam sa mga taong bumubuo sa produksyon. Napag-alaman mula sa mga ito ang saklaw ng
industriya ng dubbing mula sa kanilang mga pahayag. Gayunpaman, kakulangan na maituturing
ang hindi pag-kondukta ng mga panayam sa mga prodyuser ng ganitong mga programa. Sa pagalam
kung paano nabubuo at nalilikha ang mga imahe sa mga dubbed na programa o kahit sa
anumang uri ng programa, mahalagang malaman ang kanilang mga sasabihin dahil sa kabuuan,
sila pa rin naman ang mayhawak ng susi para sa pagpapatuloy ng ganitong mga programa.
Bukod sa mga prodyuser, mahalaga rin na gumugol pa ng malaking panahon sa mga
manonood dahil sila ay may kakayahan din na magdikta sa paglikha at pagbuo ng mga imahe ng
mga nasa likod ng produksyon
Pangunahing rekomendasyon na maggugol ng oras sa metodolohiya. Lalo pang palalimin
ang pagsusuring tekstwal at hangga’t maaari ay kumuha pa ng mas maraming materyales na
mapag-aaralan upang mas maging malawak ang sakop ng pagkukumparahan.
Paano po ba ang Boses Papel? 136
Isa pa, maganda rin kung mas malaki ang sampol ng paghuhugutan ng
impormasyon bagama’t hindi naman kinakailangan ng malaking bilang ng pag-aaralan,
bagama’t mas marami, mas maganda ang kalalabasan.
Maganda kung tingnan ang iba pang aspeto ng dubbing at pagsasalin bukod sa
boses at wika. Mahalagang tingnan pa rin ang karaniwang imaheng lumalabas mula sa
mga dubbed na programa bagama’t kadalasan na ito naman ang karaniwang tinitingnan
ng mga mananaliksik. Ito’y sa kadahilanang hindi naman kailan malalaos ang pag-aaral
ng imahe.
Nirerekomenda din sa mga susunod na pag-aaral na bigyang-pansin ang
industriya na kinapapalooban ng mga dubber at tagasalin. Mahalagang malaman ang
kanilang mga aspirasyon, persepsyon, sentimyento at bilang mga maituturing din na
tagapag-likha ng sining para sa bayan. Mahalagang malaman ang pulitika at ekonomiks
sa kanilang industriya upang lubusang maintindihan ang kanilang propesyon. Hindi sapat
na malaman lamang kung paano sila lumilikha ng mga imahe sa pamamagitan ng
karakterisasyon upang maunawaan nang lubos ang kanilang pinagdaraanan, kundi
nararapat na tingnan sila sa mas malawak na konteksto.
Ang rekomendasyon na nabanggit ay bunga na rin ng obserbasyon at panayam sa
mga dubber, tagasalin at direktor. Hindi maiwasan na bigyang halaga ang kanilang mga
komento tungkol sa pinagtatrabahuhang istasyon, o kahit na ang mga komento tungkol sa
programming na ginagawa ng istasyon.
Paano po ba ang Boses Papel? 137
Praktikal at Kultural na Implikasyon at Rekomendasyon
May ambag ba sa pagpapaunlad ng wika ang dubbing at pagsasalin sa Filipino
ng mga programang inangkat mula sa ibang bansa?
Kapansin-pansin na magkakaiba ang mga kasagutan ng mga nakapanayam, mapadubber
man, direktor, tagasalin, manonood at maging ng mga eksperto. Ayon kay P.
Serrano, sa pamamagitan ng dubbing at pagsasalin, nalalaman natin na mayaman pala
ang ating wika dahil maaari siyang gamitin sa iba’t ibang konteksto (personal na
komunikasyon, Setyembre 30, 2003). Ibig sabihin, nakikita natin ang kagandahan ng
ating wika dahil nakikita nating bumabagay ito sa iba’ ibang klaseng mga mukha
(banyagang tauhan). Dagdag naman nila D. Mandia at D. Cariño, sa pamamagitan ng
mga ganitong programa, may natutunang mga bagong salitang Filipino partikular ang
mga bata sa mga isinaling mga programa (personal na komunikasyon, Setyembre 30,
2003).
Bilang karagdagan, may ambag din ang pagsasalin ng mga banyagang programa
sa wikang Filipino dahil sa nagagamit siya ng husto ayon kay N. Ocampo. Patunay
lamang ito na ang wikang Filipino ay maaaring gamitin sa iba’t ibang larangan. Dagdag
din niya, bentahe ang mga ganitong programa sa pagkatuto natin ng kultura sa “labas”
habang “papasok” dahil nasa wika natin ito (personal na komunikasyon, Setyembre 19,
2003).
Paano po ba ang Boses Papel? 138
Samantala, ayon naman kay Flores, walang masasabing mabigat na ambag sa
wika dahil kung susuriing mabuti, mali-mali naman ang balarila ng mga pangungusap na
nabubuo mula sa dubbing dahil ang layunin nila higit sa anupaman ay maisakto sa buka
ng bibig ng tauhan ang linya.
Sa tingin ng mga mananaliksik, parehong may punto ang mga nakapanayam. Una,
tunay naman na nagkakaroon ng kahalagahan ang dubbed na programa kung titingnan ito
sa usapin na nagagamit ang wika. Dahil malaganap ang dubbed na programa, mas
magiging malaganap din ang paggamit ng wikang Filipino. Ang telebisyon ay isang
makapangyarihang midyum na naka-iimpluwensiya sa kanyang mga manonood kung
paano mag-iisip at kikilos, kasama na rito ang paraan ng pagsasalita. Isa pa, mas
maganda nang makapanood ng dubbed sa Filipinong programa kaysa naman mas
lumaganap ang mga angkat ng mga programa.
Sa kabilang banda, hindi natatapos ang usapin ng wika kung ito ba ay nagagamit
o hindi, mahalaga ring itanong kung sa paanong paraan nagagamit ang wika. Ayon kay
Propesor Josefina Santos, isang kilalang kritiko ng pangmadlang komunikasyon sa bansa,
may ambag ang dubbing at pagsasalin kung titingnan ito na benyu upang maipalaganap
ang paggamit ng wikang Filipino, nguni’t ang likas namang kahinaan nito ay batay sa
kung sa paanong paraan ba nagamit ang wika. Sa kaso ng mga dubbed na programa,
hindi laging angkop ang paglalapat ng mga dubber sa dayalogo dahil sa pagkakaiba ng
dimensyon ng wika ng orihinal na teksto at ng isang nasa dubbed na bersyon. Kung
gayon, hindi maituturing na perpekto ang mensaheng naipararating ng mga ganitong
programa sa pinagmulan nitong teksto.
Paano po ba ang Boses Papel? 139
Ayon naman kay Ubana kahit maraming nagsasabing isang porma ng
Pilipinisasyon ang dubbing ng mga cartoons, kailangang bigyang pansin pa rin na ang
mga ito ay nananatiling nagpapakita pa rin ng banyagang kultura at kasaysayan.
Kung gayon, iminumungkahi ng mga mananaliksik na lalo pang palalimin ang
pag-aaral ukol sa ambag ng pagsasalin sa sariling wika. Ito’y sa kadahilanang
nagkakaiba-iba pa rin sa mga persepsyon ang mga eksperto o di-eksperto ukol dito. Mas
makakabuti na magkaroon ng mas malawak na kaalaman ukol sa aspetong ito.
Sa usapin pa rin ng pagsasalin, iminungkahi ng G. Zafra na panatilihin ang mga
salawikain na nasa wikang banyaga upang hindi mabago ang laman nito (personal na
komunikasyon, Setyembre 19, 2003). Makapagpapalawig pa itong lalo ng pag-unlad ng
kaalaman sa kultura ng ibang bansa tulad ng Tsina at Taiwan.
Subtitling vs. Dubbing. Ayon naman kay Prof Feliciano, epektibo ang subtitles
sapagkat dalawang klase ng awdyens ang maari mong tirahin.
… pag ganun (may Subtitles), dalawang audience yung tinitra mo e. Natatarget
mo yung mga audience na talagang ganun yung lenggwahe at yung mga kunwari, yung
mga taong, needs a translation. So for example, yung mga Chinese telenovelas, if they are
aired using the same, yung sarili nilang boses, yung mga Chinese yung tinatarget mo
diyan. Mas naiintindihan nila yun. Pero dun sa subtitle, ang tinatarget mo naman yung
mga Pilipino. So dalawa yung tinatarget mo.
Paano po ba ang Boses Papel? 140
Samatanla, idinagdag niya na mas magiging kapakipakinabang ang dubbing dito
sa Pilipinas kumapara sa subtitling dahil hindi naman ganoo kataas ang antas ng literacy
dito sa bansa. Kunggayon, hindi na mahihirapan ang mga manonood sa pagbabasa dahil
naririnig na lamang ng mga ito ang dayalogo sa sarili niyang wika.
Bilang panghuli, iminumungkahi rin naming bigyan ng pagkilala ang mga tao sa
likod ng dubbing at pagsasalin dahil kung tutuusin, malaki ang kanilang ambag sa
pagkagusto ng mga tao sa mga banyagang programa.
Batay din sa mga panayam sa mga taong nasa likod ng produksyon lalo na ng
mga dubber, hindi sila nabibigyan ng sapat na atensyon ng kumpanyang kanilang
pinaglilingkuran bagama’t kung susuriin napakalaki ng pakinabang na nakukuha sa
kanila ng mga prodyuser ng mga ganitong programa. Ayon nga kay D. Carino, ang mga
kumpayang ito ay tipid na tipid sa produksyon samantalang isang patalastas lamang ay
kumikita na sila at may kakayahan nang bayaran ang mga dubber para sa dalawang
episodya.
Nabanggit na rin sa metodolohikal na implikasyon at rekomendasyon na hindi
ikinatutuwa ng ilang mga dubber ang pagiging sobrang paglaganap ng ganitong mga
programa sa puntong pinangingibabawan na nito ang mga lokal na programa sa bansa.
Kung gayon, iminumungkahi na bagama’t pinapabayaan ang ganitong mga programa na
sumikat, kinakailangan din na na pangalagaan ng mga lumilikha nito ang mga
programang gawang Filipino.
Paano po ba ang Boses Papel? 141
Kaugnay nito, iminimungkahi na magkaroon ng mga mga programa tulad ng
cartoons na ang gumawa mismo ay mga Pilipino. Dito mas mapapaunlad ang ating
kultura kung ihahambing sa nakukuha natin sa mga dubbed na programa. Ayon nga kay
Urbana, bagama’t nasa wika natin ang mga cartoons ay ibang kultura pa rin naman ang
naipapakita sa mga ito.
Kung kaya, iminumungkahi ng mga mananaliksik na kasabay ng pagsusulong ng
mga programang sariling atin, maganda rin na maitaas ang antas ng kalidad ng
produksyon ng mga ganitong programa upang ang mga manonood ay tangkilikin ang
mga ito kaysa mahumaling sa ibang mga banyagang programa.
Ayon nga kay Serrano, kasalanan sa tao ang ginagawang paglalagay sa primetime
ng mga dubbed na programa ng ilang istasyon, dahil ang nararapat na pinanonood ay
“tayo” – ang mga Pilipino.
Paano po ba ang Boses Papel? 142
Bi b l i o g r a p i y a
MGA AKLAT
Littlejohn, Stephen. (1995) Theories on Human Communication. SAGE
Publications.
Luyken, Georg-Michael. Overcoming Language Barriers in Television. Europe:
The European Institute for the Media, 1991.
Munday, Jeremy. Introducing Translation Studies: Theories and Application.
2001.
Pittam, Jeffrey. Voice in Social Interaction. USA: Sage Productions, 1994.
MGA JOURNAL
Biltereyst & Meers. “The international telenovela debate.” Media, Culture and
Society. Vol 22, No. 4, July 2000.
Burch, Elizabeth. “Media literacy, cultural proximity and TV aesthetics.” Media,
Culture and Society. Vol 22, No. 5, July 2000.
Paano po ba ang Boses Papel? 143
MGA TESIS
Del Rosario, Magnolia G. (1997) Cultural Resonance between the Philippines and
Mexico and the high viewership rating of “Mari Mar” among selected
televiewers. Undergraduate Thesis. Unibersidad ng Pilipinas. Diliman.
Laguilles, Maria Leah. A Case Study of the Specific Peasures Associated with the
Soap Opera, Maria la del Barrio, by Residents of Ilang-ilang Residents.
Undergrad tesis, Unibersidad ng Pilipinas, 1997.
Luna, Arsenio. A Study on the Relationship Between Exposure to TV Animation
and Value Formation among Filipino Children. Undergrad tesis, Unibersidad
ng Pilipinas, 1991.
Parra, Mariel Fernando. An Audience Analysis of Filipino Viewers’ Readings and
Usage of the Spanish Language Soap Operas. Undergrad tesis. Unibersidad ng
Pilipinas, March 2001.
Peralta, Geraldo N. (1998). Mari Mar! A study in intertextuality and polysemy.
MA Thesis. Unibersidad ng Pilipinas. Diliman.
Puno, Karen Gayle. Mari Mar: A Case Study on the Phenomenal Success of
Mari Mar. Undergrad tesis. Unibersidad ng Pilipinas, 1997.
Tapalla, Aldrin. A Descriptive Study on Children’s Perceptions of Contemporary
Filipino – Translated Anime Programs and their Effects on Children’s
Personality Development. Undergrad tesis. Unibersidad ng Pilipinas, October
2000.
Paano po ba ang Boses Papel? 144
Ticao, Ann Cathrine. A Descriptive Study on Dubbing of Foreign Cartoons and
its Implications and Effects to the Filipino Children’s viewing. Undergrad
tesis. Unibersidad ng Pilipinas, 1995.
Ubana, Juvy Ann. A Feasibility Study for a Locally Produced Animated TV
Program for Filipino Children on Fil Values Formation. Undergrad tesis.
Unibersidad ng Pilipinas, 1997.
Term Paper
Cunanan, Farrah. (2003). Pasan Ko The World: Code Switching in Philippine Soaps.
Term Paper. Unibersidad ng Pilipinas. Diliman.
Mga Materyales Mula sa Internet
http://www.aber.ac.uk/media/Documents/S4B/sem02a.html
Chandler, Daniel. “Semiotics for Beginners: Modality and Representation.”,
2001. retrieved last September 2003.
http://www3.brinkster.com/sanghaya/2002/Articles/telenovelaanimetransformland
scapeofphilippinetv.html
Tauro, Janet Hope Camilo. “Philippine Arts and Culture Yearbook Special
Topics: Telenovela, Anime Transform Landscape of Philippine TV.”
2002.Retrived last September 2003.
http://www.ncca.gov.ph/culture&arts/cularts/others/communication/communicati
on-tv.htm Philippine Television: That’s Entertainment by Ramon Tuazon. 2002.retrieved
on January 30, 2004.
Paano po ba ang Boses Papel? 145
Apendise A
ENGLISH SCRIPT: Rave, Episode 36
Voice Over: Beyond the Sky of Sorrow
Plue: Poon! (moaning sound)
Gale: What’s wrong with him?
Elie: He’s shivering like crazy!
Haru: That’s right. Combat Rave is…
Plue: Poon!
Haru: It’s a rave that powers Plue up!
Gale: What?
Elie: It powers Plue up? But he’s just a bug!
Haru: He’s no bug, I tell you. Plue’s a fine warrior too. Combat Rave was made just for Plue!
Plue: Poon!
Elie: Huh? What’s wrong with him? Did he fall asleep? Hey! Wake up, Plue! Plue!! What’re you doing?
King: IT was just a sleeping pill? Hmph! That’s a disgrace to the name “Combat Rave.”
Haru: We’ll see about that.
King: Quit yapping! I’ll finish all of you now.
Elie: Papa! Are you all right?
Gale: I caught a big one good.
Elie: That’s a bad burn. Was that when you shielded Haru from that big blast? It has to be treated!
Gale: Don’t worry. I’m fine. Heh. I cant let my son see me like this. His dad’s tough!
Elie: A family’s kind of nice, isnt it?
* * *
King: Heh. Die!!
Haru: Explosion!
King: The kid hasn’t powered up. After all..
Plue: Beep.
King: Combat Rave was just a bluff!Haru Glory! You disappoint me! Disappear!! Mel Force!
Elie: Aa! What is this?!
Gale: The explosion’s next!! Oh no………! We’ll end up getting killed!
Plue: Poon!
Elie: Aa! Plue! Where are you going??!
Gale: He can move in this blast?
King: Looks like the end.
Plue: Poon.
King: Quit Fooling with me! Die with your pet! Explosive Sword Dance!
Elie: Aa!
Gale: Haru!
Haru: Plue!
Plue: Poon!
King: Desperado Bomb!
King: Waah??
Plue: Poon!
Paano po ba ang Boses Papel? 146
Elie: The explosion was dispersed in all directions.
Gale: Plue split it apart?
Elie: You’re awesome Plue!
King: That’s ridiculous! He changed the couse of the blast? This puny creature?
Haru: Plue! Good work!
King: Drat…!
Haru: This is the power of Combat Rave!
Elie: Haru and Plue! That’s real teamwork!
Gale: Right! They dealt King his first blow!
Haru: I’m not finished yet!
Gale: IT works!
King: Filthy kid…!
Haru: Mel Force!
King: Rediculous!
Haru: Silphalon!
King: Aaaaagh!
Haru: Blue Crimson!
Elie: Haru! Doing great! One more blast!
Gale: He’s strong. Haru grew up so tough…
Sakura, see him? Our son’s a fine man.
Haru: Let it all end with this one blow!
King: My most powerful Darkbring…
Plue: Poon!
Haru: I won…!
Elie: All riiight!!
Plue: Poon.
Elie: Haru!
Plue: Poon.
Gale: It’s all over?
Good job, Haru.
Elie: You were great Haru!
Haru: This is nothing new, but I cant move anymore. I gave all I had. Nothing left…
Elie: Plue did great too. I’ll give you a nice pat on the head.
Plue: Poon!
Haru: Plue’s dancing!
Elie: What a weird dance!
Plue: Poon.
Elie: Maybe we should dance too.
Haru: Come on already! I’m beat!
Elie: Oh come on. It’s a victory dance!
Haru: Quit it you two. My stomach..!
King: You’ll pay.
Haru: Huh? Did you say something?
Elie: Huh?
King: You’ll all pay. You’ll.. all.. pay.
Gale: That’s impossible! He can still move?!
King: I’ll keep getting back up. …until I kill all… of you… Now I’ll turn this place into Hell. Secondary
Darkbrain, Monster Prison.
Haru: Secondary Darkbring…?
Gale: It actually exists?!
King: I shall fall into eternal darkness.
Gale: Don’t do it, King! Don’t use it!
Haru: Wh-what’s Secondary Darkbring, anyway??!
Gale: Unlike earlier Darkbrings, this one can’t be controlled with your own strength. Namely, once you use
it, you’ll go on a never-ending rampage.
Paano po ba ang Boses Papel? 147
King: But I’ll have unlimited power. Inside Monster Prison.
Elie: “Inside..”? Is it a Darkbring that people enter?
King: That’s right. Your mind and bdy will belocked in a Monster Prison, a prison of monsters. For all
eternity!
Gale: King! You cant ever return again! Is that what you want?
King: All of you foced me to do this. All of you… You threw me into a pit of blackness!
Gale: No! King!
King: Farewell, Glory. And farewell to King.
Elie: Wh-what’s that?
Gale: Do you have to go that far?
Gale: Did you even abandon the man you were?
Haru: This is bad. We’ve already used up all our strength. Who expected him to power up now?
Gale: I was only trying to stop you. Rats.
Elie: Yaa!
Gale: Are you kids okay?
Elie: Papa..
Haru: Dad.. Yeah we’re fine. Does he plan on wrecking the tower? That’s crazy!
Gale: King, have you turned into a monster that cant reason anymore?
King: Roar.
Gale: Then it’s even more important that I stop you!
Elie: Can that beam change directions like before? Can it plue? Agh! He’s all flat! Come on plue! Get up!
Haru: Unfortunately.. waah, plue’s power was upgraded only for a limited time.
Elie: That’s awful!
Haru: Elie, take Plue and hide. I’ll fight him on sheer will!
Gale: I’ve got to stop King! Let’s go Haru!
Haru: Right!
Elie: They’re both so hurt.. They can hardly even stand. Fight, guys!!
Haru: Yaaa!
Gale: Yaaa!
Gale: Impossible! He blocked it with his bare arm!
Haru: Don’t our swords work with him?!
Haru/Gale: Aaa!
Gale: How…?!
Haru: Yaaa!
Elie: Haru!
King: Roar
Elie: Stop it!
Gale: Move away, King! Are you no longer human anymore?
Gale: Girlie!
Elie: Yes sir!
Gale: Take Haru off this tower.
Elie: huh? B-but…
Gale: Go NOW! Sorry! I shouldn’t have yelled. Get away from here with Haru.
Elie: What about you papa?
Gale: I’ll be fine, I still got a move up my sleeve. Hurry, Go!
Elie: B-but you cant win by yourself!
Gale: Haru cant fight anymore. It’d help if you get him away from here.. Before he gets killed by my move!
Elie: Hmm.. Alright. Haru, cant you walk.
Haru: Y-yeah.
Gale: Girlie! Look after Haru from now on, will you?
Elie: Please! Come back alive, ok?
Gale: Heh. I have no intention of dying. My death will cost overdrive. So I’ll never die!
King: Grrr…
Gale: king, how’d this ever happen to us anyway.
Paano po ba ang Boses Papel? 148
King: Growl.
Gale: Will you like that..
* * *
Young King: Get rid of demons?
Young Gale: Right! Protect citizens from monsters. We’ll call it Demon Guard.
Young King: Demond Guard…
Young Gale: Didn’t we just kill those monsters with one blow? We’ve got what it takes! We can do it! I’ll
let the imperial army so I could form Demon Guard. A force to fight monsters.
Young Gale: If we’re partners, I know he can do it. Let’s form Demon Guard to gether.
Young King: Wait a minute, doesn’t this spelled Demond Quard?
Young Gale: Agh! I worked all night on it too.
Young king. You klutz. (laugh)
Young Gale: (laugh) we get our first job! Monster sighted on Ranguru Plain.
Young King: Right!
Young Gale: We did it!
Young King: Yo!
Young Gale: Why’d you take an assassination job?! Without asking me?!
Young King: I had to! We gota feed our growing organiztion. We cant be picky about jobs.
Young Gale: Still…!
Young King: Don’t you understand? Our men have families to support.
Young King: You have yo go?
Young Gale: Yeah… im not cut out for work in a group. King, I know I can leave it all to you.
* * *
Gale: King, let’s end it all now. I can use my move if the sky cant be scene.. only once, true, though..
Secret Sky-Sword!
Sky Death!
King: (Roar)
Gale: Here’s my final blow! King!
King: (Roar)
Gale: Know the power of the sky!
King: (Roar)
Gale: Ungh! It can all end if this blade goes in…!
And-not enough strength.
Haru: Dad! Two of us can beat him.
Gale: Haru!
Elie: He had to go, after all. They’re family.
Haru: Let’s go, dad!
Gale: Right! King! it ends now!
Haru: Now… with this single blow…!
Haru & Gale: We win!
Gale: My friend… can you see the sky?.
(courtesy of Lea Ropero, scriptwriter ng Rave)
TAGALOG SCRIPT: Rave, Episode 36
Voice Over: Ang Nalimot na Pagkakaibigan
Paano po ba ang Boses Papel? 149
SFX: Umiiyak
Gale: Ano bang nangyayari sa kanya?
Eli: Bakit nanginginig ng ganyan si Plue?
Haru: Tama. Ang combat rave..
SFX: Mas malakas na pag-iyak
Haru: Eto yung rave na nagbibigay ng kakaibang lakas kay Plue..
Gale: Kakaibang lakas.
Eli: Totoo ba yang sinasabi mo? Pero isa lang siyang insekto.
Haru: Ano ka ba naman Eli hindi insekto si Flu. Isang magaling na mandirigma si Flu. Ang Combat rave ay
ginawa para lamang sa kanya.
SFX: Umiiyak si Plue
Eli: Anong..anong nangyari sa kanya? Bakit siya nakatulog? Plue gising hindi ito ang oras para matulog.
Gising na sabi. Plue ano ba?
King: Isang gamot pampatulog lang pala yan sa alaga niyo. Yan ba ang kakaibang lakas na sinasabi mo
kanina Haru.
Haru: Maghintay ka lang.
King: Kalokohan! Ang mabuti pa ay tapusin na natin ito ngayon din!
Eli: Ginoong Gino aalis na po ba kayo?
Gale: Huwag mo kong alalahanin. Kaya ko ang sarili ko.
Eli: Ang laki po ng sugat niyo. Dahil po ba yan sa pagprotekta niyo kay Haru? Kailangan magamot ang
sugat niyo.
Gale: Wag kang mag-alala. Kaya ko to Eli. At isa pa hindi ako dapat makita ng anak kong si Haru sa
ganitong kalagayan. Malakas at matatag ata ang kanyang ama.
Eli: Siguro ang sarap magkaroon ng isang ama.
* * *
King: Humanda ka sa’kin!
Haru: Hindi ka magtatagumpay.
King: Wala akong nakikitang pagbabago sa lakas ng batang ito.
SFX: Plue
King: Kung ganun wala pa lang silbi ang combat rave. Haru, Glory! Ikaw ang una kong tatapusin.
Humanda ka ngayon! Melforce!
Eli: Ah, ang lakas ng hangin.
Gale: Makinig kayo malakas na pagsabog na ang kasunod nito. Mapapahamak tayo kung hindi tayo kikilos
kaagad.
SFX: Plue umiiyak pa din
Eli: Plue san ka pupunta?
Gale: Nagawa niyang maglakad sa kabila ng malakas na hangin.
King: Mukhang eto na iyong katapusan.
SFX: Plue
King: Wala akong panahon makipaglaro sa iyo bubwuit ka. Tatapusin kita kasama sila. Wala na kayong
ligtas.
Eli: Ah!
Haru: Plue!
Gale: Haru!
SFX: Plue..
King: Desperado bomb!
SFX:
King: Anong..?
Plue: (sounds lang)
Eli: Ligtas po tayong lahat Ginoong Gino? Pano nangyari yon?
Gale: Dahil kay Plue nag-iba ng direksyon ng pagsabog.
Eli: Ang galing mo Plue.
Paano po ba ang Boses Papel? 150
King: Kalokohan! Ano ang ginawa ng bubuwit na ito para ibahin ang direksyon ng ginawa kong pagsabog?
Haru: Magaling Plue!
SFX: May sumisigaw.
King: Ano ba!
Haru: Combat rave1
Eli: Ang galing ng teamwork nina Haru at Plue.
Gale: Tama naisahan nila ang hari. Ngayon pagkakataon na ni Haru.
Haru: Heto pa ang isa!
King: Aaaa… Hindi ito maaari!
Haru: Melforce!
King: Imposible!
SFX: King
Haru: Blue crimson.
SFX: King
Eli: Natatalo na siya. Ang galing mo Haru!
Gale: Haru ipinagmamalaki kita. Lumaki kang malakas at matatag. Sakura…..nag-iisang rave master ang
anak nating si Haru.
SFX:
Haru: Humanda ka! Tatapusin ko na ang kasamaan mo.
SFX: sumisigaw
King: Nasira ang makapangyarihan kong Darkbrain.
SFX. SFX. SFX.
* * *
Eli: Ang galing mo Haru!
Haru: Tapos na din sa wakas.
Gale: Nagawa mo rin.
Eli: Bilib talaga ko sa’yo Haru.
SFX: Plue
Haru: Haha! Anong bago dun lagi ka namang bilib sa’kin? Di na ko makakilos sa sobrang pagod. Naubos
na yata ang lakas ko.
Eli: Magaling din ang ginawa ni Plue. Isa nga siyang tunay na mandirigma.
Haru: Tingnan mo sumasayaw si Plue, o.
Eli: Haha. Kasama pa…. Makisayaw tayo sa kanya.
Haru: Eli ano ka ba? Hindi na nga ako makakilos dito e.
Eli: Bahala ka. Kami na lang ni Plue ang sasayaw.
Haru: Tama na nga kayong dalawa. Bilib ako sa inyo.
King: Magbabayad ka!
Haru: Mai sinabi ka ba Eli?
Eli: Ha?
King: Magbabayad kayong lahat! Kayong lahat. Magbabayad kayo.
Gale: Imposible. Nakakakilos pa din siya.
King: Hindi niyo ko basta matatalo. Kaya humanda kayo sa gagawin ko. Hahaha! Sigurado kong hindi na
kayo makakalabas dito ng buhay. Gagamitin ko ang pangalawang Darkbrain, ang Monster Prison.
Haru: Ano? Ang pangalawang Darkbrain?
Gale: Kung ganon totoo pala ang tungkol dun.
King: Babalutin ako ng walang hanggang kadiliman.
Gale: Wag mong gagamitin yan!
Haru: Ama ano po ba ang pangalawang darkbrain?
Gale: Mas delikado ito kaysa sa mga ibang Darkbrain. Mahirap na kontrolin ang ganitong kapangyarihan at
oras na ginamit ito ng sinuman tuluyan na siyang mawawala sa kanyang sarili.
King: Pero magkakaron naman ako ng walang hanggang kapangyarihan sa Monster Prison. Hahaha!
Eli: Sa loob? Yun ba ang darkbrain na pwedeng pasukin ng tao?
Paano po ba ang Boses Papel? 151
King: Tama ka. Makukulong ang katawan at isipan mo sa loob ng Monster Prison. Isa itong nakakatakot na
kulungan ng mga halimaw. At walang akong pakialam.
Gale: Sandali lang! Alam mong hindi ka na makalalabas pa sa oras na pumasok ka diyan.
King: Kayo ang pumilit na gawin ko ito. Kayo ang may kasalanan. Kayo ang pumilit sa aking gawin ang
bagay na ito!
Gale: Hindi maaari!
King: Paalam na sa’ yo Glory. At paalam na din sa Hari!
SFX. SFX.
Eli: Ano yan Haru?
SFX: CHANTLIKE. THEN SHOUTS.
Haru: Binuhos sa limot ng nakaraan. Hindi naman namin inaasahan ang nangyari. Hindi dapat mangyari
ito. Ang tanging balak ko lang ay pigilan ka sa ginagawa mo.
SFX. SFX.SFX
SFX. MUSIC PLAYING
SFX: King
Gale: Haru, Eli ayos lang ba kayo?
Eli: Opo.
Haru: Ama salamat po ayos lang kami. Wala siya sa sarili niya at balak niya sirain ang buong tore.
Nakakatakot siya.
SFX.
Gale: Isa ka na ba talagang halimaw na wala ng kakayahhang mag-isisp pa?
SFX: King
Gale: Kung ganun mas higit na dapat kitang pigilan. Dahil mapanganib ka na!
Ei: Sa palagay ko, kailangan niyo uli gawin ang ginawa niyo kanina Haru. Humanda ka na Plue. Naku!
Bakit ngayon pa Plue. Sige na naman Plue kailangan ka namin.
Haru: Sa kasamaang palad hindi tumatagal ang taglay na lakas at kapangyarihan ni Plue.
Eli: Anong gagawin natin?
Haru: Kunin mo si Plue at magtago kayo sa ligtas na lugar. Titingnan ko kung ano ang magagawa ko para
pigilan siya.
Gale: Kailangan natin siyang mapigilan Haru. Wala nang oras tayo na.
Haru: Handa na ako!
Eli: Alam kong pagod na pagod na silang dalawa. Halos maubos na ang kanilang lakas sa pakikipaglaban.
Mag-iingat kayong dalawa!
SFX: FIGHTING SOUNDS.
Gale: Imposible. Napigilan niya ang atake natin.
Haru: Hindi ata siya tinatablan ng espada.
SFX
Gale: Haru!
Eli: Haru!
SFX
Eli: Tigilan niyo yan!
Gale: Ang anak ko..
SFX
SFX. WIND BLOWING
* * *
Gale: Isa ka ng ganap na halimaw ngayon. Eli..
Eli: Bakit po?
Gale: Lumayo na kayo ni Haru dito ngayon din.
Eli: Pero Mang Gino..
Gale: Sinabi nang umalis na kayo! Pasensiya na hindi kita dapat sinigawan. Pakiusap ilayo mo na dito si
Haru.
Eli: Pero pano po kayo?
Gale: Wag mo kong alalahanin. Ako ng bahala sa kanya.
Paano po ba ang Boses Papel? 152
SFX
Gale: Umalis na kayo!
Eli: Ginoong Gino hindi niyo po siya kayang talunin mag-isa.
Gale: Hindi na kayang lumaban ni Haru, Eli. Mas makabubuti kung ilalayo mo na siya sa lugar na ito.
Delikado kung magtatagal pa kayo dito.
Eli: Opo. Kaya mo pa bang maglakad Haru?
Haru: Oo.
Gale: Eli wag mong pababayaan si Haru. Ikaw na ang bahala sa kanya.
Eli: Ginoong Gino pakiusap mag-ingat po kayo.
Gale: Wala akong balak magpatalo. Dahil ang pagkasawi ko ay magdudulot ng overdrive. Kaya hindi ako
dapat masawi. Hari bakit at paano nga nangyari sa atin ito?
SFX
* * *
Flashback
Young King: Lalaban natin ang mga halimaw
Young Gale: Oo at proprotektahan natin ang mga tao laban sa mga halimaw. Tatawagin tayong Demon
Guard.
Young King: Demon Guard?
Young Gale: Di ba nagawa na nating talunin yung mga halimaw. May kakayahan tayong lumaban. Bakit
hind natin ito gamitin sa kabutihan? Umalis ako sa Imperial Army dahil pangarap ko talaga bumuo ng isang
samahan na lalaban sa mga halimaw. At tatawagin natin itong Demon Guard. Alam kong magtatagumpay
tayong dalawa pag nagtulungan tayo. Pumayag ka nang bubuin natin ang demon guard!
Young King: Sandali lang, parang may mali at sa karatula natin ah.
Young Gale: Ah! Oo nga! Naging “card” sa halip na “guard’!
Young King; Ok na yan!
(Laughter)
Young Gale: Kailangan na nating magmadali. May mga halimaw daw ngaon dun sa Ranguru Plain.
Young King: Tayo na!
Young Gale: Ang galing naten!
Young King: Syempre!
(SFX: Mabuhay! Crowd) (Laughing)
Young Gale: Bakit ka tumanggap ng trabahong pang hitman? Bakit hini ka muna nagtanong sa aken?
Young King: Kailangan kong gawin yun! Lumalaki na ang ating organisasyon. Hindi na tayo dapat
mamili ng trabaho!
Young Gale: Pero mali yun! Hindi mo ba naiintindihan? May binubuhay na pamilya ang mga tauhan
natin.
* * *
Young King: Kailangan mo ba talagang umalis?
Young Gale: Oo. Alam ko namang hindi mo pababayaan ang samahan natin. May tiwala ako sa yo. Ikaw
na ang bahala sa lahat. Paalam…
* * *
Gale: ____, kailangang tapusin na natin ito ngayon din. Gagamitin ko tong stilo ko habang maaliwalas
ang kalangitan at isang bses ko lang to magagamit! Kailangan kong gawin ito …
Itong secret sky sword! (Roar) Magwawakas na ngayon ang kasamaan mo! (Roar).
Tanggapin mo ito!
(SFX: fighting, roaring)
Gale: Tapos ka na sa tama ng espada ko… Matatapos na ang lahat ng ito, pero hindi sapat ang lakas ko.
Haru: Ama! Tayong dalawa ang tatalo sa kanya.
Gale: Haru
Paano po ba ang Boses Papel? 153
Eli: _________ Magtagumpay sana tayo.
Haru: Ama, andiyan na ako.
Gale: Humanda Ka! Katapusan mo na!
Haru: Magbabayad ka sa lahat ng ginawa mo!
SFX: Fight scenes
Gale at Haru: Waaah ….
Haru: Magbabayad ka sa lahat ng ginawa mo!
SFX: King moaning
Gale: Kaibigan, nakikita mo na ba ang kalangitan?
Apendise B
ENGLISH SUBTITLES: Meteor Garden 2, Episode 21
Ximen’s Father: There are less and less people to tell the treasure box.
Daoming Si: Ximen told me Shan Cai’s weed spirit was forced out by Queen Mother. Do you know who
is Queen Mother. It is my mom. Interesting.
Yesa: Yes.
Dao: By the way, I have given your pictures to Shan Cai. She said she would help and she praised that you
were talented. I said, of course, my Yesa is the best. Yesa, you must draw more, and draw well. I will
open an exhibition for you in the future. You hear? Yesa, Yesa! She be asleep. You lazy pig!
* * *
Meizhuo and Xiaoxiao
Meizhuo: This is gonna be fun. (Gets car)
Meizhuo: I will fetch you at 8. Get off. Maybe it is too early. You, rich girl, must be good at shopping
then I come at 10. See you at 10. Get off.
Xiaoxiao: May I ask why? (Girl gets off)
Meizhuo: It is your mom and my mom’s. Well, I think we are both independent people. We don’t need to
okay such boring arrangement. Have a good shopping See you at 10.
Meizhuo: So special.
Mother of Meizhuo: You change your girlfriend one after another. Just consider it as a common it as a
commond frined if it is okay, that will be the best. If it isn’t. I still have a long list. Waiting for you. What
you want to make friends? Or you want me to change her.
* * *
At Shan Cai’s home…
Mother of Shan Cai: The sky is black. The wind is big. Shan Cai went to work. Why she still hasn’t
come back? Daddy, what are you doing?
Father of Shan Cai: I will not eat it.
Mother: Don’t spill the food. Come.
Father: Great!
Mother: We can just look at it.
Mother and Father: Plain egg porridge!
Father: But mom, I suddenly have a bad feeling!
Mother: What?
Father: I think our family will be destroied by Daoming Feng.
Mother: Yes, that woman never does something good. She has my daughter to work overtime every night.
The salary is so little.
Paano po ba ang Boses Papel? 154
Father; Money is not the most improtant. The most important is she let Shan Cai to come back so late.
She just want to starve me so I will not let her do it.
Mother: You cannot steal the food.
Shan Cai: Mom, I am home.
Mother: Shan Cai, you are home.
Shan Cai: Smell good.
Mother: Go to have the midnight snack. Then you can have strength to fight agaisnt that bad woman.
Shan Cai: Who is the bad woman?
Mother: Of course, it is Daoming Feng.
Shan Cai: Ok. Dad, why you always see it? Eat.
Father: Yes. You must say it earlier. I waited for it a long time. Why you come so late? Come sit down.
Have the midnight snack.
Shan Cai: I go to put away the bag.
Father: Hurry up.
Mother: Slowly.
Father: There is still food. It is all for you.
Shan Cai: It is happy to have midnight snack with all families. Dad, the car can be got tomorrow.
Father: Mom, the plain egg porridge is nice. I will like it forever.
Mother: If you don’t have good achievement this month we cannot even have plain porridge. Shan Cai,
you must introduce more rich person no such good friends to your dad. Whoever he is if your dad can sell
cars we have achievement. Master Huaze Lei is really our lifesaver last time.
Father: I have rice.
Mother: Shan Cai, who is the guy that order the car this time? It must be Master Qinghe.
Shan Cai: No..
Mother: Then it must be a rich friend you just met.
Shan Cai: In fact, it is Daoming Si.
Mother: He recovers the memory.
Father: That is great. The relationship between you and him now is like this porridge so dense that cannot
depart. Very closed.
Shan Cai: Dad, don’t have too much imagination. He does not recover. The car is for Yesa.
Mother: Yesa. You mean the strange princess?
Shan Cai: The relations between me and Si is not what you think. I can only say we are frineds now.
Maybe you cannot imagine that but it is the most suitable relations for me and Si now. At least he will not
exclude my care to him. It is important to me. Really very important. Why you look at me in this way?
(Phone rings)
Shan Cai: Hello. Daoming Si. Tomorrow at 9. You go directly to my dad. You are welcome. Bye. Dad,
tomorrow Daomin Si will go to fetch the car.
Father: No problem I know.
Shan Cai: Eat. (voice over). In Daoming Si’s story I changed from leading actress to costar. Even if all
people think I am stupid and amazing but I have no choice. I cannot go out from his story. I have no way.
* * *
Dao and Yesa
Dao: Guess who I am?
Yesa: What?
Dao: You are thinking something.
Yesa: No.
Dao: Tell you one thing but it is bad news. Don’t be upset.
Yesa: What?
Dao: You must promise not to be sad.
Yesa: Come on.
Dao: Breakfast. Car is ready.
Yesa: Really? Are you sure?
Dao: Yes.
Paano po ba ang Boses Papel? 155
Yesa: How can you know?
Dao: I saw it just now.
Yesa: Really? You saw it? Or they told you?
Dao: What do you think?
* * *
Ximen and Meizhuo in the hospital
Ximen: Why you get so little score? Poor you.
Meizhuo: Once more I will win you.
Ximen: You said that many time today.
Meizhuo: You look down upon me. Maybe you have something that is better than me but I win today.
Ximen: Yes you are great. You are absence of mind. What are you keeping it up for.
Meizhuo: Who is absent-minded.
Ximen: Go if you are busy. I leave hospital today.
Meizhuo: Don’t you said I am okay. Wait.
(Phone rings)
Meizhuo: Hello. I told you I was staying with Ximen in hospital. It is not excuse. It is true. Okay.
I will fetch her. Bye.
Ximen: Still meeting some girls? Is it because she is too ugly and you are bored?
Meizhuo: No this.
Ximen: Then she is too pretty for you to handle.
Meizhuo: Kidding. I am Meizhuo.
Ximen: Go to handle her. Why do you stay here.
Meizhuo: You leave hospital today. I will send you home.
Ximen: Come on. My parents will fetch me. You like her too much but you still acting.
Meizhuo: Who is acting?
Ximen: I am a patient.
Meizhuo: Ok then I go to handle her and let her give up. You laugh.
Ximen: It is painful.
Meizhuo: Okay, sorry.
TAGALOG SCRIPT: Meteor Garden 2, Episode 21
Tatay ni Ximen: Nababawasan ang mga taong nakwe-kwento tungkol sa baul ng kayamanan
(over the phone)
Dao: Sabi sa kin ni Ximen, si Shan Cai daw, maikukumpara mo sa isang damong ligaw na pilit inaalis ng
reyna … at si Mama yung reyna. (Tawa) Nakakatawa, di ba?
Yesa: Oo, tama ka!
Dao: Siya nga pala, yung drawing ng sasakyan na ginawa mo, naibigay ko na kay Shan Cai. Sabi niya siya
na daw bahala. Napakahusay mo daw mag-drawing, hangang-hanga talaga siya sa yo. Alam mong sabi ko
sa kanya? Aba syempre, yan yat ang Yesa ko, ang pinakamagaling sa lahat. Yesa, kailangan mo pa bang
mag-drawing ng marami? Tsaka galingan mo pa, ha? Balak ko kasing mag-open ng exhibit para sa ‘yo.
(Natatawa). Naririnig mo ba ako? Yesa, Yesa ? (Reacts) Siguro nakatulog na siya. Lazy pig!
* * *
Meizhuo at Xiaoxiao
Xiaoxiao: Thank you.
Meizhuo: This is gonna be fun.
(Biyahe …)
Paano po ba ang Boses Papel? 156
Meizhuo: Susunduin kita ng 8 o’clock. Bumaba ka na. (Reacts). Siguro masyadong maaga. Ang babaeng
tulad mo siguro matagal mag-shopping. Ganito na lang. I’ll pick you up at 10. Bumaba ka.
Xiaoxiao: Pwede ko bang itanong kung bakit?
(bumaba na yung girl)
Meizhuo: Ina-arrange lang ‘to ng ating mga magulang. Pareho tayong may sariling pag-iisip. May
kalayaan tayong pumili at magdesisyon sa gusto nating gawin sa buhay natin. Have fun shopping! See you
at 10?
Meizhuo: Nagpapaimportante! Okay din ‘to a.
(Nanay ni Meizhuo (flashback): Alam mo namang marami kang girlfriendsa sa ngayon. I-consider mo
syang isa sa iyong mga common friends. Of course, yun ang pinakamaganda kung ayaw mo, marami pa
kong pwedeng ipakilala. Pwede kang mamili, ano? Makikipagkaibigan ka o hahanap na lang uli ako ng
iba.
* * *
Sa bahay nina Shan Cai…
Nanay ni Shan Cai: Madilim na ang langit … malakas pa ang hangin. Pero si Shan Cai, nasa trabaho pa
rin. Bakit hanggang ngayon hidi pa siya umuuwi? (Sigaw) Papa!
Tatay: E, ano ba?
Nanay: (Pasigaw) Ano ba ang ginagawa mo?
Tatay: Pasensya na, hindi muna ako kakain.
Nanay: Hayan!
Tatay: Wow! Mukhang masarap yan!
Nanay: Hindi lang natin titingnan ang lugaw na may itlog.
Tatay: (sasabay) Lugaw na may itlog! (Tawanan)
Tatay: Pero, Mama … Parang hindi yata maganda ang aking nararamdaman. Pakiramdam ko, ang ating
pamilya ay gustong sirain ng Daoming Feng na yan!
Nanay: Tama ka! Alam mo sa tingin ko wala talagang ginagawang maganda yang babaeng yan! Tingnan
mo na lang. Parati niyanag pinag-o-overtaym ang anak natin. Napakaliit naman ng kanyang sinusweldo.
Hmmp!
Tatay: Tama ka! Pero, hindi naman mahalaga sa atin ang pera. Ang importante, binigyan niya ng trabaho
si Shan Cai. Alam ko na ang gusto niyang mangyari, gusto niya tayong magutom. Makinig ka. Ito ang
aking masasabi. Hindi ko mapapayagang mangyari yon!
Nanay: Ay!!! (Sigaw) Hindi mo pwedeng kainin ang pagkaing yan! Hay naku …
Tatay: O, sige na, maghihintay na nga ako.
Shan Cai: Ma, nandito na ko!
Nanay: Shan Cai! Mabuti’t dumating ka na.
Shan Cai: Ang bango ha …
Nanay: Sige, anak, pumasok ka na at mag-midnight snack ka para lalo kang lumakas at malabanan mo ang
masamang babaeng yan!
Shan Cai: Sino pong masamang babae?
Nanay: Ha, sino pa nga ba? Di yang si Dao Ming Feng!
Shan Cai: Ganun ba? (Tawanan)
Shan Cai: Pa, bakit tinitingnan no lang? Kumain na kayo!
Tatay: Ano ka ba naman! Sana kanina mo lang sinabi sa akin. Alam mo bang kanina pa ko naghihintay
dito. Bakit ngayon ka lang dumating? Halika, maupo ka’t kumain na tayo.
Shan Cai: Sandali, sandali! Ibababa ko lang ang bag ko.
Nanay: Hay… dahan-dahan naman!
Tatay: Maraming pagkain.
Shan Cai: Para sa yo, Mama. Masarap talagang kumain kapag sama-sama tayo!
Tatay: Oo, tama ka, anak.
Shan Cai: Ahh, Pa … makukuha na po ba yung sasakyan bukas?
Tatay: Hmm.. Mama, masarap itong niluto mong lugaw na may itlog. Kahit araw-araw hindi ako
magsasawa. (Tawa).
Paano po ba ang Boses Papel? 157
Nanay: Kaya nga, Papa, kapag di ka nagtrabaho nang mabuti, baka kahit siguro lugaw lang, di tayo
makakain. (Tawa). Shan Cai, ganito. Ipakilala mo mayayamang kaibigan itong Papa mo. O, sa kahit na
sino na lang, basta yung siguradong mayaman. Kasi alam mo, kapag marami syang benta, syempre,
madadagdagan ang kanyang komisyon at sigurado rin namang mayroon tayong pera. Shan Cai, alam mo
ba, ang totoo, napakabait niyang si Master Huaze Lei. Siya ang tumulong sa atin noong nakaraang araw.
Tatay: Hmmp … akong kanin.
Nanay: Siya nga pala, Shan Cai, matanong ko. Sino naman yung taong umorder ngayon ng sasakyan sa
Papa mo?
Tatay: Baka si Master Ming Fe.
Shan Cai: Hindi po.
Nanay: Aba kung gano, siguro isa yon sa mayayaman mong kaibigan.
Shan Cai: Ang totoo po nya, Si Daoming Si.
(Mabubulunan)
Nanay: Sandali, sandali lang. Bumalik na ang kanyang alaala!
Tatay: Aba, mabuti yan. Ang relayson ninyong dalawa ay walang pinagkaiba sa lugaw na ito, anak ….
Masyadong malapot at medyo mahirap paghiwalayin. Tama ba ko, hindi ba? (tawa)
Shan Cai: Pa, pwede ba! Huwag muna kayong mag-isip ng kung anu-ano. Hindi pa po bumabalik ang
alaala niya, at ang sasakyang ‘yon, para kay Yesa.
Nanay: Kay Yesa? Ibig mong sabihin, yung sasakyan e para sa prinsesang yon? Shan Cai ….
Shan Cai: Ang relasyon namin ngayon ni Daoming Si hindi tulad ng iniisip nyo. Magkaibigan na lang
kami. Alam kong hindi kayo makapaniwala pero masaya na ko sa relasyon namin ngayon ni Azi. Kahit
papano, hindi niya babaliwalain ang pag-aalala ko sa sa kanya. Yun naman talaga ang importante sa amin.
At yun ang pinakamahalaga sa lahat! Bakit nyo naman titingnan nang ganyan?
Hello. Daoming Si. Hmm … Bukas ng 9 o’clock, hanapin mo na lang ang Papa ko. Walang anuman.
Bye! Pa, bukas ng 9 o’clock kukunin na ni Daoming Si yung sasakyan.
Tatay: O, sige, walang problema.
Shan Cai: Kain na tayo! (Sa sarilin lang) Sa istorya ng buhay ni Daoming Si, mula sa pagiging bida,
maging extra na lang ako ngayon. Isipin man ng marami na tanga ako’t nakakatawa, wala na akong
pagpipilian. Hindi na ako mawawala sa kanyang istorya.
* * *
Dao at Yesa
Dao: Hulaan mo kung sino?
Yesa: Bakit ba?
Dao: Mayroon kang iniisp no?
Yesa: Hindi, wala!
Dao: Teka, may sasabihin ako sa ‘yo. Kaya lang masamang balita kaya huwag kang malulungkot, ha?
Yesa: Ano yon?
Dao: Mangako kang hindi ka malulungkot.
Yesa: Sige na.
Dao: Nakahanda na ang _________ car?
Yesa: Talaga! Nakita mo o sinabi lang sa ‘yo?
* * *
Meizhuo at Ximen Sa Ospital
Meizhuo: Ha!
Ximen: Ang baba naman ng iskor mo! Kawawa ka naman.
Meizhuo: Sige, isa pa! Matatalo na kita.
Ximen: Ilang beses mo nang sinabi ngayong araw yan.
Meizhuo: Minamaliit mo ko, a. May mataas ka ngang iskor noon, pero mananalo na ko ngayon.
Ximen: Sige … magaling ka na. Bakit anong problema? Bakit parang absent-minded ka?
Meizhuo: Sinong absent-minded?
Ximen: Kung may lakad ka, umalis ka na. Lalabas na rin ako mamaya.
Paano po ba ang Boses Papel? 158
Meizhuo: Hindi, a, wala akong lakad. (Phone rings). Teka lang. Hello. Sinasamahan ko pa po si Ximen
sa hospital. Hindi po ako nanloloko. Totoo po yon. Sige, sige, susunduin ko sya. Hmm.. Bye. Ba-bye.
Ximen: Nambababae ka pa dahil ba sa napakapanget niya’t naiinip ka na?
Meizhuo: Hindi naman sa ganon.
Ximen: Kung ganon, napakaganda niya at hini mo kaya.
Meizhuo: Teka, nagbibiro ka yata. Ako yata si Meizhuo>
Ximen: Bakit hindi mo sya puntahan? Ba’t narito ka pa?
Meizhuo: Lalabas ka na mamaya, di ba? Ihahatid kita sa inyo.
Ximen: Tumigil ka nga. Susunduin ako ng mga magulang ko. Alam ko namang gustung-gusto mo sya
pero umaarte ka pag ayaw mo.
Meizhuo: Sinong umaarte, ha!
Ximen: A… , aray! Pasyente ako, ano ka ba! Aray!
Meizhuo: Oo na. Pupuntahan ko na hanggang sa … mag-give up siya sa akin … (tawa) Bakit ka
tumatawa?
Ximen: A… tigilan mo nga yan! Ang sakit-sakit!
Meizhuo: Okay, sori na. O, ayan. Aalis na ko.
Ximen: Aray! Humanda ka!
(Tawa. Mei)
Paano po ba ang Boses Papel? 159
Apendise C
Interview Guide para sa mga Direktor, Translators, at Dubbers
1. Background: Edukasyon, mga naging trabaho at trabaho sa kasalukuyan.
2. Paano nakuha sa trabaho?
3. Anu-ano ang mga kakayahan/skills na dapat taglayin para sa trabaho?
4. Anu-ano ang mga gampanin, responsibilidad, layunin/goals bilang dir/tgsln/dbr?
5. Anu-ano ang mga salik na isinasangalang-alang para sa produksyon ng programa
– direksyon (pagpili ng boses, wika, pagbigkas), pagsasalin, dubbing?
6. Paano ang produksyon ng programa?
Dir: Paano nakikipag-ugnayan sa mga tagasalin para sa iskript? Paano
nagdidirek?
Tagasalin: Paano ang proseso ng pagsasalin?
Dubber: Paano ang proseso ng dubbing? Gaano sila kalaya sa pagda-dub?
Feeling ba nila underutelized sila dahil hindi naman sila masyadong
narerecognize? Naaadapt na rin ba nila yung karakter ng mga tauhang dinadub
nila?
7. Ano ano ang mga pagbabagong ginagawa nila at paano nito naaapektuhan ang
mga imahe ng tauhan? Mood ng istorya?
8. Paano muling nalilikha ang mga imahe ng mga tauhan sa pamamagitan ng
dubbing at pagsasalin?
9. Anu-ano ang kanilang mga nakakatuwang karanasan sa trabaho sa programa?
10. May ambag ba sa pagpapaunlad ng wikang Filipino ang kanilang ginagawa? Anuano
ang mga ito? Ano ang masasabi nila sa natanggap nilang award mula sa
Surian ng Wikang Pambansa?
11. Anu-ano ang importansya ng dubbing at pagsasalin ng mga programa?
12. Ano ang masasabi nila sa industry ng dubbing at pagsasalin? Ano sa tingin nila
ang magiging trend ng industriya sa hinaharap?
Paano po ba ang Boses Papel? 160
Apendise D
FGD Guide para sa mga Manonood
1. Paano ninyo nalaman ang programa? Bakit kayo nanonood? Bakit nila gusto yung
programa? Gaano kadalas manood ng program?
2. Sinu-sino yung mga tauhan sa programa? Ilarawan. Sinu-sino yung mga paborito
nilang tauhan? Bakit?
3. Bagay/angkop ba yung mga boses sa tauhan? Bakit?
4. Ano yung stereotypes nilang boses ng tauhan? (magbigay ng halimbawa: makulit
na batang lalake, babae; tahimik na batang babae, lalake; katulong na lalake,
babae; nanay, tatay, kontrabidang lalake, babae; bidang lalake, babae; sosyal,
probinsyano/a, sanggano, at iba pa)
5. Nakakatulong ba ang boses sa karakterisasyon ng mga tauhan? Paano? Magbigay
ng halimbawa.
6. Ano ang masasabi nila sa tauhan na iba yung boses sa palabas? (Halimbawa,
Huaze Lei vs Thai Lang)
7. Bagay/angkop ba yung mga dayalogo/wikang ginamit sa programa? Bakit?
8. May stereotypes ba sila sa wika o mga salita para sa mga partikular na tauhan na
nabanggit sa tanong bilang 6? Anu-ano ang mga ito?
9. Paano nakatutulong ang mga dayalogo (wikang Filipino sa partikular na
karakterisasyon ng tauhan?)
10. Ano sa tingin nila yung nagiging mood ng eksena sa programa base sa boses at
dayalogo sa programa? (halimbawa, masaya, kailangang lively yung pananalita,
kenkoy yung lines)
11. Anu-ano yung mga paborito o naaalala nilang mga linya ng mga tauhan? Bakit?
12. May epekto/impluwensya ba yung dubbing at pagsasalin sa takbo ng istorya? Sa
pagkakarelate nila sa mga tauhan? Anu-ano ang mga ito? Bakit?
13. May ambag ba yun dubbing at pagsasalin sa paggamit o pagkatuo nila sa wikang
Filipino?
Paano po ba ang Boses Papel? 161
14. Ano ang pagtingin at assessment nila sa dubbing ng programa? (nakakatuwa ba?
OA ba?) Sa pagsasalin ng linya? Mas gugustuhin ba nilang English na lang o kaya
subtitles? Anu-ano ang tulong ng dubbing at pagsasalin sa pagkagusto nila sa
programa?
Apendise E
Interview Guide para sa mga Eksperto
1. Nanunuod po ba kayo ng mga dubbed programs? Bakit?
2. Ano yung strengths and weaknesses ng ganitong mga klase ng programa?
3. Sa tingin niyo ba, bagay ang boses doon? Bakit?
4. Paano nakatutulong ang boses sa karakterisasyon?
5. Paano nakakatulong ang dayalogo sa karakterisasyon?
6. Angkop ba yung pagsasalin?
7. Ano ang ambag ng dubbing sa kulturang Pilipino, sa wikang Fil sa aprtikular?